Gevonden fossielen op de Noordpool blijken familielid van de neushoorn

Op de Noordpool is een uitgestorven neushoorn ontdekt. En dat is bijzonder, want tegenwoordig leven de dieren alleen nog in Afrika en Azië. Het betreft een nieuwe soort.

Neushoorns hebben een ontstaansgeschiedenis die meer dan 40 miljoen jaar beslaat en alle continenten omvat. Alleen Zuid-Amerika en Antarctica bereikten ze nooit. De ‘poolneushoorn’ leefde ongeveer 23 miljoen jaar geleden en is nauw verwant aan andere neushoornsoorten die miljoenen jaren geleden in Europa leefden.

Neushoornsoorten

“Tegenwoordig leven er slechts vijf neushoornsoorten op de wereld en die leven allemaal in Afrika en Azië. Maar in het verleden werden ze ook aangetroffen in Europa en Noord-Amerika. Daar werden meer dan 50 soorten gevonden”, aldus Danielle Fraser. Fraser gaf leiding aan het onderzoek en is hoofd paleobiologie van het Canadian Museum of Nature (CMN). “De toevoeging van deze Arctische soort aan de neushoornstamboom biedt ons nieuwe inzichten in hun ontstaansgeschiedenis.”

Epiatheraracerium itjilik

De Arctische neushoorns kwamen voor in verschillende vormen en maten. Van groot en ‘nijlpaardachtig’ tot relatief klein en zonder hoorn. De soort was klein en tenger. Daarmee leek hij wel wat op de moderne Indische neushoorn, maar dan zonder hoorn.
Het onderzoek naar deze nieuwe soort, die de naam Epiatheraracerium itjilik (spreekt uit als: eet-jee-look) heeft gekregen, is gepubliceerd in het tijdschrift Nature Ecology and Evolution. De soortnaam “itjilik” betekent “ijzig” of “bevroren” in de taal van de Inuit. Jarloo Kigutak die eerder burgemeester was van de meest noordelijke gemeenschap van de Inuit, bedacht de naam.

Vondst Mary Dawson

De meeste botten van de neushoorn werden in 1986 gevonden in de fossielrijke meren van de haughtonkrater op het eiland Devon door Mary Dawson. Zij was gepensioneerd conservator van het Carnegie Museum of Natural History in Pittsburgh, Pennsylvania en een pionier op het gebied van de Arctische fossielenleer. Ze vond de cruciale delen: de boven- en ondertanden, de onderkaken en delen van de schedel.

Goed bewaard fossiel

“Het opmerkelijke aan de poolneushoorn is dat de fossiele botten in uitstekende staat verkeren. Ze zijn bewaard gebleven en slechts gedeeltelijk vervangen door mineralen. Ongeveer 75 procent van het ontdekte skelet is bewaard gebleven. Dat is ongelooflijk veel voor een fossiel”, zegt paleontoloog Marisa Gilbert, medeonderzoeker bij het CMN. Tijdens een van de latere veldexpedities werden er nog meer fossielresten gevonden. De archeologen deden toen onderzoek naar een vindplaats bij Haughton als vervolg op het werk van Dawson, die in 2020 op 89-jarige leeftijd overleed. Na haar dood werd ze als vierde auteur in het onderzoek vermeld.

Geschiedenis neushoornstamboom

De vondst van deze nieuwe soort was voor het onderzoeksteam de aanleiding om zich verder te verdiepen in de evolutionaire geschiedenis en verspreiding van de neushoorns. Uiteindelijk plaatsten Fraser en het team de nieuwe soort in de neushoornstamboom na bestudering van 57 verwante soorten in de neushoornfamilie. Bijna al die soorten zijn uitgestorven.

Verspreiding over werelddelen

Elke neushoorn is ook herleid naar een van de vijf continenten. Dat was een uitgebreid proces: elke soort werd beoordeeld op basis van de locatie waar ze werden aangetroffen. Dit gebeurde met behulp van wiskundige modellen waarmee de snelheid van verspreiding tussen continenten kon worden berekend.

Noord-Atlantische landbrug

De analyse biedt nieuwe inzichten in de wijze waarop neushoorns zich over miljoenen jaren hebben verspreid tussen Noord-Amerika en Europa via Groenland. Dit ging destijds via de zogeheten Noord-Atlantische landbrug. Eerdere studies hintten erop dat deze landbrug tot ongeveer 56 miljoen jaar geleden mogelijk slechts als een soort ecoduct fungeerde. Maar met de nieuwe analyse van Epiceratherium itjilik en verwante soorten lijkt het erop dat de verspreiding veel recenter plaatsvond.

Ontdekkingen Noordpoolgebied

“Het is altijd spannend en leerzaam om een nieuwe soort te beschrijven. Maar de identificatie van de poolneushoorn levert meer op, aangezien onze reconstructies van de evolutie van neushoorns aantonen dat de Noord-Atlantische Oceaan een veel belangrijkere rol heeft gespeeld in hun evolutie dan eerder werd gedacht”, aldus Fraser. “In bredere zin bevestigt deze studie dat het Noordpoolgebied nieuwe kennis en ontdekkingen blijft opleveren die ons begrip van de verscheidenheid van zoogdieren door de tijd heen vergroten.”