Hamas is niet vernietigd, maar hoe sterk het nog is weet niemand

De volledige vernietiging van Hamas – met minder zei de Israëlische premier Benjamin Netanyahu de afgelopen twee jaar geen genoegen te nemen.

Het was voor hem reden om de Israëlische vernietigingscampagne in Gaza te laten voortduren, al liep het dodental in de kuststrook op tot meer dan 65.000 mensen. En al beschuldigden families van de Israëlische gijzelaars die in handen zijn van Hamas Netanyahu ervan zich niet te bekommeren om het lot van hun geliefden. 

Maar Hamas is niet vernietigd. Sterker nog: de groep heeft sinds het begin van het nog geen twee weken oude staakt-het-vuren weer de macht overgenomen in de delen van Gaza waaruit het Israëlische leger zich heeft teruggetrokken.

De ministeries van Hamas draaien weer en op straat heersen, net als voor de oorlog, de veiligheidstroepen en politieagenten van Hamas. Volgens het Israëlische leger heeft de groepering bewust een deel van haar troepen niet ingezet tijdens de strijd, om na ingang van het staakt-het-vuren op 10 oktober verse manschappen paraat te hebben.

Al direct daarna liet het ministerie van Binnenlandse Zaken van Hamas weten dat het zaken „recht te zetten” had met Palestijnse rivalen. Het gaat volgens Hamas om milities die door Israël gesteund worden en plunderaars. Op beelden is te zien hoe vuurpelotons knielende mannen doodschieten.

Werven van nieuwe leden

Maar hoe sterk is Hamas werkelijk nog? The Times of Israel schrijft dat Hamas een beroep kan doen op nog zo’n twintigduizend strijders, aldus schattingen van het Israëlische leger. Het Israëlische leger zegt de afgelopen twee jaar meer dan twintigduizend strijders te hebben gedood. 

Het is „heel moeilijk te zeggen” hoeveel strijders Hamas precies nog telt, zegt Clara Broekaert van de Amerikaanse denktank The Soufan Center. „Ook omdat Hamas deze aantallen zelf overdrijft in hun propaganda, onder meer om het signaal aan de Gazaanse bevolking af te geven dat ze nog altijd sterk zijn.”

Tegelijkertijd zal Hamas snel zijn gelederen weer kunnen aanvullen, zegt Broekaert. „Hamas is heel goed in het werven van nieuwe leden. Mensen sluiten zich niet alleen om ideologische redenen aan. De groep is een van de weinige werkgevers in de Gazastrook en biedt zijn leden ondanks de oorlog nog altijd een relatief goed salaris en andere voordelen.”

De erbarmelijke humanitaire omstandigheden in Gaza vergroten daarbij de rekruteringsvijver van Hamas alleen maar, aldus Broekaert. Wel wijzen analisten erop dat die nieuwe rekruten van Hamas relatief onervaren zijn en vooralsnog weinig training hebben gehad. 

Geen deadline voor ontwapening

Het hernieuwde machtsvertoon van Hamas werpt de vraag op of de groepering bereid zal zijn om het bestuur van Gaza over te dragen en haar wapens in te leveren. Dat zijn precies de kwesties waarover de Amerikanen met Hamas hopen te onderhandelen. 

De Amerikaanse vicepresident JD Vance herhaalde dinsdag tijdens zijn bezoek aan Israël nog maar eens de noodzaak voor ontwapening. Mocht Hamas niet meewerken, dan gaan er volgens Vance „hele slechte dingen gebeuren”. Toch wilde de vicepresident geen deadline voor de ontwapening stellen. „Dit zijn allemaal ingewikkelde zaken.”

Oud-Hamas-adviseur Ahmed Yousef zei tegen de BBC dat „zolang er nog mensen zijn die het recht in eigen handen willen nemen”, er iemand nodig is „die hen bang maakt en in het nauw drijft”. Yousef verwacht dat dit een tijdelijke situatie is; over een maand, zei hij, zal Hamas de orde overdragen aan Turkse en Egyptische agenten en soldaten. Bij die gelegenheid zal Hamas de wapens neerleggen, verwacht Yousef.

Maar Hamas gedraagt zich niet bepaald als een entiteit die binnenkort van plan is de macht af te staan. Volgens de Israëlische krant Haaretz moeten ook politieke tegenstanders van Hamas voor hun leven vrezen. Tijdens de strijd was de groepering nauwelijks bij machte om haar critici aan te pakken, maar inmiddels is het weer gevaarlijk om kritiek te uiten. Verscheidene critici melden dat ze doodsbedreigingen ontvangen hebben.

Het idee dat Hamas zich volledig gaat ontwapenen is compleet onrealistisch

Enkele rivalen van Hamas zijn de afgelopen weken al vermoord, al zijn de omstandigheden daarvan niet altijd duidelijk. Een van de doden is Hisham al-Saftawi, een leidende figuur binnen de Fatah-partij van de Palestijnse president Mahmoud Abbas, die in zijn huis in het Al-Nuseirat vluchtelingenkamp in het midden van de Gazastrook werd doodgeschoten. Zijn familie gelooft dat het een politieke afrekening van Hamas was; zelf zegt de groepering de schietpartij te onderzoeken.

Andere gewapende groepen

„Het idee dat Hamas zich volledig gaat ontwapenen is compleet onrealistisch”, stelt Broekaert. Ervaringen uit andere conflicten – zoals met de IRA in Noord-Ierland-  leren volgens Broekaert dat groepen doorgaans de wapens alleen daadwerkelijk neerleggen als ze een pad wordt geboden naar politieke legitimiteit, aldus Broekaert. „Hier is dat duidelijk niet het geval. Israël eist dat Hamas geen enkele rol zal spelen bij het toekomstige bestuur van Gaza.” 

Het feit dat er ook andere gewapende groepen in Gaza aanwezig zijn, die deels door Israël worden gesteund en bovendien anti-Hamas zijn, maakt het volgens Broekaert nog minder aantrekkelijk voor Hamas om de wapens neer te leggen.

Als Hamas niet ontwapent, wordt het voor de VS ingewikkeld om andere landen zover te krijgen militairen naar Gaza sturen, blijkt uit gesprekken van The New York Times met betrokken diplomaten. De landen waarvan de Amerikanen hopen dat ze wellicht onderdeel zullen zijn van een internationale troepenmacht in Gaza – genoemd worden onder meer Turkije en Indonesië – willen voorkomen dat hun militairen moeten vechten tegen Hamas.

„Ondenkbaar”, noemt Broekaert het dan ook dat andere landen Israël zouden helpen bij het zoeken naar wapens en raketten tussen het puin in Gaza. „Het zou een onmogelijke missie zijn.” Daar komt bij dat geen enkel landen gezien wil worden als handlanger van Israël bij een zeer impopulaire oorlog.