Het schoonmaaksysteem van je hersenen is nóg belangrijker dan eerder gedacht

Slechte nacht gehad? Het zou het schoonmaaksysteem van je hersenen kunnen verstoren en daarmee het risico op dementie kunnen verhogen.

Dat blijkt uit een grootschalige studie van de Universiteit van Cambridge. Voor het onderzoek hebben ze de data van zo’n 40.000 volwassenen uit de UK Biobank gebruikt. De onderzoekers zagen dat kleine verstoringen in de stroming van hersenvocht samenhangt met een grotere kans op dementie jaren later. Het onderzoek is te vinden in Alzheimer’s & Dementia: The Journal of the Alzheimer’s Association.

Schoon brein

In een gezond brein zorgt het zogeheten glymfatische systeem ervoor dat afvalstoffen worden weggespoeld. Het systeem werkt als een nachtelijke schoonmaakploeg: hersenvocht trekt via piepkleine kanaaltjes rondom bloedvaten, verzamelt daar het afval en voert dit vervolgens af.

Het team wilde weten of een verstoord schoonmaaksysteem het risico op dementie kan vergroten. Teamlid Yutong Chen ontwikkelde tijdens haar studie een algoritme dat zulke verstorende signalen op grote schaal uit MRI-scans kan halen. Toegepast op de beelden van de UK Biobank-deelnemers leverde dat drie belangrijke aanwijzingen op die het latere risico op dementie kunnen voorspellen.

Ze hebben allemaal direct te maken met het schoonmaaksysteem van het brein. Zo blijkt de grootte van de plek waar het ‘schoonmaakmiddel’ wordt geproduceerd belangrijk en ook hoe snel dit door de hersenen vloeit. De derde aanwijzing heeft te maken met hoe verwaterd het schoonmaakmiddel is op het moment dat deze zich in kleine haarvaatjes bevindt. “Hoewel we voorzichtig moeten zijn met indirecte aanwijzingen levert ons werk goed bewijs op dat verstoring van het glymfatische systeem een rol speelt bij dementie”, zegt Chen. “Dat is spannend, omdat het de vraag oproept hoe we dit systeem kunnen verbeteren.”

Hoge bloeddruk

De onderzoekers vonden bovendien dat hoge bloeddruk samen kan hangen met een slechtere schoonmaakfunctie. Dit heeft waarschijnlijk te maken doordat hele kleine haarvaatjes beschadigd kunnen raken in de hersenen, wat te zien is op een MRI-scan. Daarmee ontstaat een waarschuwend verhaal: mogelijk kunnen hart- en vaatziekten de fijngevoelige structuur van kleine haarvaatjes beschadigen, waardoor de doorstroming van het ‘schoonmaakmiddel’ wordt belemmerd. Hierdoor zou het schoonmakend vermogen van het brein afnemen.

“We hadden al aanwijzingen dat ziekten die haarvaatjes in de hersenen aantasten de komst van Alzheimer kunnen versnellen. Nu hebben we een waarschijnlijke verklaring waarom,” zegt teamlid Hui Hong van Zhejiang University. “Verstoring van het glymfatische systeem ondermijnt vermoedelijk het vermogen om afvalstoffen uit de hersenen te verwijderen die Alzheimer veroorzaken.”

Door het onderzoek hebben we nu dus twee factoren waarvan we weten dat ze iets te maken hebben met dementie. De eerste factor heeft dus te maken met de gezondheid van de bloedvaten in de hersenen. De twee factor wisten we al: slaap. We weten al langer dat het lichaam tijdens het slapen de hersenspoelfunctie activeert. Nu weten we echter dat het verstoren van dat ‘schoonheidsslaapje’ ervoor kan zorgen dat schadelijke stoffen in de hersenen blijven zitten, waardoor je kans op niet alleen Alzheimer maar ook dementie toeneemt.

Hersenvocht

Het onderzoek betekent een belangrijke stap in de strijd tegen Alzheimer en dementie. Onderzoekers kunnen nu kijken of er mogelijk medicijnen bestaan die de doorstroming en productie van het hersenvocht beïnvloeden. Daarnaast is bewezen dat de kans op dementie ook te beïnvloeden is door gedrag: door altijd op tijd naar bed te gaan verklein je het risico dat deze verschrikkelijke ziekte ook jou te grazen neemt.

Ten slotte is er mogelijk ook een aannemelijke theorie die kan verklaren hoe het kan dat hart- en vaatziekten uiteindelijk tot Alzheimer kunnen leiden. Bryan Williams van de British Heart Foundation zegt: “Deze studie biedt een fascinerende blik op hoe problemen met het afvalverwerkingssysteem van de hersenen stilletjes de kans op latere dementie kunnen vergroten. Dit onderzoek benadrukt daarnaast ook het belang van het beheersen van hoge bloeddruk om het dementierisico te verlagen.”