In de Kleine IJstijd waren er tóch veel tropische cyclonen

Ze staan bekend als orkanen, tyfoons of tropische cyclonen: wervelstormen die beginnen boven zee en vervolgens met windsnelheden tot 300 kilometer per uur en hevige regens voor verwoesting op land kunnen zorgen. Die bijnaam ‘tropisch’ dragen ze niet voor niets – ze ontstaan pas als de zeewater­temperatuur ten minste 27 graden Celsius bedraagt. Toch kwamen er in de zeventiende eeuw, tijdens de Kleine IJstijd, juist bijzonder veel cyclonen voor, schrijven Taiwanese meteorologen in PNAS. Vermoedelijk zorgden de grote temperatuur­verschillen tussen land en zee voor een toename van wervelstormen.

Over cyclonen heerst in klimaatmodellen nog onzekerheid – zo zijn niet alle studies het erover eens of ze in frequentie zullen toe- of afnemen. Ook met betrekking tot het verleden is cycloon­onderzoek nog relatief jong: nog geen halve eeuw worden tropische wervelstormen met satellieten gemeten. Andere instrumentele waarnemingen voeren niet verder terug dan de negentiende eeuw.

Ming- en Qing-dynastie

Om het weerfenomeen nog beter te begrijpen, streefden de onderzoekers naar een langere­termijnreeks van cycloondata in China en Taiwan. Daarbij maakten ze gebruik van gedigitaliseerde historische klimaatbronnen, waarin ze onder meer naar het Chinese teken tai zochten in combinatie met vermeldingen van sterke wind, hevige regens of stormvlagen. Om te voorkomen dat één cycloon meerdere keren werd genoemd, lieten ze meerdere vermeldingen binnen één dag en binnen hetzelfde gebied buiten beschouwing.

In totaal kwamen ze op een reconstructie van 341 cyclonen uit tijdens de Ming-dynastie (1368-1643) en 807 tijdens de Qing-dynastie (1644-1911) – voor die laatste periode werden ook beschikbare instrumentele metingen meegenomen in de analyse. Het merendeel vond plaats tussen 1500 en 1911, vooral langs de zuid- en oostkust van China. Nog specifieker lag het zwaartepunt tussen 1650 en 1680.

Dat laatste is interessant, want die decennia vertegenwoordigen een extreem koude periode tijdens de Kleine IJstijd: een tijd waarin het tóch al kouder was dan normaal. Eind zeventiende eeuw vond het ‘Maunder-minimum’ plaats, waarin sprake was van sterk verminderde zonne-activiteit en -straling.

Hedendaags klimaatonderzoek

Gevoelsmatig druist dat in tegen de ontstaanswijze van tropische cyclonen – daar is immers juist warmte voor nodig. Maar dat het koud was op land, betekent nog niet dat het koud was in zee, benadrukken de onderzoekers. Integendeel: uit mariene boorkernen blijkt dat de zeewater­temperatuur juist relatief hoog was, mogelijk dankzij gewijzigde oceaan­stromingen. Die discrepantie tussen warme lucht boven zee en koude lucht boven land zorgde vermoedelijk voor een dynamische atmosfeer met veel moessons. Die seizoensgebonden tropische winden konden op hun beurt dan weer resulteren in cyclonen.

Van zo’n sterke anomalie tussen land- en zeewater­temperatuur is momenteel geen sprake: overal vindt opwarming plaats. Toch benadrukken de Taiwanese onderzoekers dat hun bevindingen ook interessant zijn voor hedendaags klimaat­onderzoek, omdat het de intense atmosferische dynamiek onderstreept die aan cycloon­vorming ten grondslag ligt.