In Dongen willen Oekraïense vluchtelingen niet weer noodgedwongen verhuizen. ‘Kille houding staat haaks op menselijke nood’

2 dagen geleden 4

Inna Ivasyk (31) wiegt haar zoontje Alexander, van negen maanden oud. Dochter Alina (4) klampt zich vast aan vader Oleski (36). Aan de leuning van de trap hangt dochter Kristina (10), op blote voeten. Oom Andrii (43) aanschouwt het tafereel in het tuinhuis met een glimlach. Op het vuur staat borsjt, rode bietensoep uit Oekraïne.

Het gezin vluchtte vanwege oorlogsdreiging in mei 2022 uit Vinnytsja, een stad in Midden-Oekraïne die twee maanden later werd getroffen door Russische raketaanvallen. Tientallen Oekraïners, onder wie kinderen, kwamen om het leven. Alina was nog niet eens één jaar oud toen ze haar geboorteland verliet. Alexander is vernoemd naar een vriend die een paar weken voor zijn geboorte vermist raakte aan het front.

Eerst zat het gezin in Ridderkerk, op een kluitje in een kamer van een aannemer waarvoor de twee broers klusten. Na drie maanden kwam er plek in het ontginningsdorp Dongense Vaart vrij, in een gemeentelijke opvang. Zo stonden de oude Jonghensschool Petrus Canisius, zoals nog altijd in krullende letters op de voordeur geschreven staat, en het bijbehorende tuinhuis op dat moment nog te boek.

In de oude schoolhal staan met Kerst drie lange tafels vol stamppot en varenyky, Oekraïense dumplings met aardappelen en kaas. Het aangrenzende vertrek, voorheen een enorme gymzaal, is gevuld met waarin tien Oekraïners wonen. Leon Bronckers en Deborah van der Meere, het stel dat de vluchtelingen begeleidt, slapen in de oude bovenmeesterswoning.

Bronckers, afgestudeerd psycholoog, geeft les op een hogeschool. „Eerst de mens, dan de regels”, staat in zijn WhatsApp-biografie. Van der Meere, dochter van een beroepsmilitair, was manager in het onderwijs. Ze haalde zoveel plezier uit de opvang van de Oekraïense vluchtelingen dat ze solliciteerde bij het COA. Daar werd ze aangenomen als locatiemanager van het azc in Rijen, het van Nederland.

Oleski Ivasyk (vader) en Kristina Ivasyk (oudste dochter).

Gemeentelijke inspecties

Hoewel de Oekraïners gelukkig zijn bij het stel, beëindigde de gemeente vorig jaar de samenwerking. Ze moesten verhuizen naar één centrale gemeentelijke. Ze weigerden. Sindsdien is de locatie van Bronckers en Van der Meere een particuliere opvang, wat betekent dat zij geen vergoeding meer krijgen van de gemeente.

Dit jaar spande het stel een rechtszaak tegen de gemeente aan. Die ging over de last onder dwangsom die Dongen hen oplegde omdat de bewoning van het tuinhuis door familie Ivasyk in strijd is met het bestemmingsplan. De rechter oordeelde dat de dwangsom vernietigd zou worden omdat de gemeente onvoldoende rekening had gehouden met de situatie van de vluchtelingen en dat zij mogen blijven tot de oorlog is afgelopen.

Toch klopte de gemeente vorige maand onverwacht weer aan bij het stel. Ze wil opnieuw controleren of de gymzaal voldoet aan bouwkundige regels. Vrijdag maakte Dongen bekend dat Oekraïners in twee andere gemeentelijke opvanglocaties in januari en februari zullen verhuizen naar de centrale opvanglocatie.

De vluchtelingen gaven aan niet te willen verhuizen. Toch kregen de Oekraïners, onder wie familie Ivasyk, een brief van de gemeente Dongen dat ze binnen twee weken zouden verhuizen.

Gemeentes moeten het aantal gedwongen verhuizingen van Oekraïense vluchtelingen juist beperken, omdat het onzekerheid en stress meebrengt. Die boodschap brachten Reinier van Zutphen, de Nationale Ombudsman, en Margrite Kalverboer, de Kinderombudsvrouw, vorige week op basis van een toenemend aantal klachten over verhuizingen en problemen in de opvang van Oekraïners. Als er niets gebeurt, komt de „menswaardige opvang” van inmiddels ruim 130.000 bij gemeenten geregistreerde Oekraïners in Nederland „verder onder druk te staan”, schrijven ze. Ze zijn niet bekend met de opvanglocaties in Dongen, laten ze desgevraagd weten.

Ook de Oekraïners die bij het stel wonen, hebben lang in onzekerheid verkeerd over een mogelijke verhuizing, ook al was de gemeente in eerste instantie heel blij met de opvang bij de oude school. Dongen klopte zelf bij Bronckers en Van der Meere aan, nadat de oorlog in Oekraïne was uitgebroken. Het stel had al een vergunning voor de opvang voor crisisjongeren. Daar kwam een contract bij voor opvang van Oekraïense vluchtelingen, alleen in de oude school. Desondanks legde de gemeente op verzoek van het stel de riolering voor het tuinhuis.

In november 2022 werd er voor de eerste keer bij het stel gecontroleerd door een toezichthouder van de gemeente. Hij kwam voor de dakkappellen op het tuinhuis, ook al waren die vrijgesteld van een vergunning. In de jaren daarop volgden een brandinspectie, veiligheidscontrole (inclusief de privévertrekken van het stel) en talloze aanpassingen aan de accommodaties.

Alina Ivasyk , Nastia Haidavova en een onbekende.

Brief in het Russisch

In april vorig jaar vroeg Bronckers in een appje, gedeeld met NRC, aan de nieuwe projectleider van de gemeente Dongen voor de opvang van Oekraïners of ze wilde kennismaken. Ze antwoordde in gesprek te willen naar aanleiding van de veiligheidscontrole. Toen het stel haar naam noemde bij de receptie op het gemeentehuis, hoorden ze: Oh, u komt voor het eindgesprek?

Dongen stopte de opvang bij het stel, zo bleek. De gemeente wil de opvang van Oekraïners zoveel mogelijk centraliseren op twee grote locaties in Dongen, waar ze met één of twee personen een kamer hebben. Dan, is de redenering, worden ze allemaal op dezelfde manier begeleid.

De ruimte, privacy en begeleiding bij de oude school is van onschatbare waarde, zeggen het stel en de Oekraïners zelf. De kinderen hebben vriendinnen in de straat, gaan mee naar hondentraining en vieren het Sinterklaasfeest in het dorpshuis.

Als ik naar een ander huis ga, dan voel ik mij niet lekker

In de officiële opzegging van hun contract sloot toenmalig waarnemend burgemeester Marnix Bakermans af met een „blijk van waardering” door een „tegemoetkoming” van 400 euro aan te bieden voor een afscheid. Van der Meere kan er nog steeds om lachen. „Een broodje shoarma en cola moet dan wel kunnen.”

De vluchtelingen gaven aan niet te willen verhuizen. Toch kregen de Oekraïners, onder wie familie Ivasyk, een brief van de gemeente Dongen dat ze binnen twee weken zouden verhuizen. Hun kamers werden al klaargemaakt, staat in de brief die is ingezien door NRC. Dat zorgde voor „grote stress”, zegt moeder Inna, die het niet zag zitten om met haar gezin op één kamer te zitten of op te moeten splitsen. „We waren boos”, zegt vader Oleski, des te meer omdat de brief in het Russisch was geschreven.

‘Vertwijfeling en verwarring’

Kristina (10), hangend aan de trap, vertelt in vloeiend Nederlands wat de gedachte van verhuizen met haar deed. „Als ik naar een ander huis ga, dan voel ik mij niet lekker.” Voor Kristina is thuis waar familie is — en zo ziet zij de beheerders in Dongen ook. „Leon en Deborah zijn voor mij als opa en oma”, zegt ze, terwijl zusje Alina op en neer rent tussen het stel. Ze willen hen niet verlaten, nadat ze hun grote broer en oma al achter moesten laten in Oekraïne.

De opluchting was groot toen de rechter afgelopen augustus de last onder dwangsom over de bewoning van het tuinhuis door het gezin Ivasyk vernietigde. Het gemeentebestuur vond dat die uitspraak „onzorgvuldig” tot stand was gekomen, liet het aan de raad weten, maar ging niet in hoger beroep omdat het „veel capaciteit en tijd vraagt”. Daarmee hoopte het bestuur dat „er rust ontstaat voor alle betrokkenen”.

„We dachten dat we rust hadden”, zegt Van der Meere, die verbaasd was dat de gemeente vorige maand weer aanklopte. „Je blijft jezelf afvragen: komt er niet op enig moment nog iets waar wij toch last van gaan krijgen? Het zit onderhuids, maar komt er soms bovenuit. Dan denk je: verdorie, het doet toch wat met me.” Bronckers: „Soms voelt het alsof alles weer opnieuw begint.”

Het stel sprak in bij raadsvergaderingen, net als twee Oekraïners uit de opvang, om te vertellen wat de onzekerheid met hen doet. Vorig jaar, nadat het gemeentebestuur ze had gesommeerd te verhuizen, vroegen raadsleden te onderzoeken wat er wel mogelijk was. „De gesprekken met de beheerders en de bewoners waren zeer waardevol maar hebben niet tot andere inzichten geleid”, concludeerde het gemeentebestuur.

Na de uitspraak van de rechter vroegen raadsleden vorige maand om excuses van burgemeester en wethouders. Jan Kennekens (DongenPlus), die onlangs Sinterklaas speelde in de opvang, hekelde hun „kille en afstandelijke houding (..) die haaks staat op de menselijke nood en betrokkenheid die dit initiatief juist kenmerkt”. Wethouder Ankie de Hoon (CDA) antwoordde: „Als het vertwijfeling en verwarring bij deze mensen (de Oekraïners, red.) heeft veroorzaakt, dan is dat wat het college betreft zeker excuses waard.”