In stilte zetten politieke partijen het mes in uitkeringen voor werklozen en arbeidsongeschikten

2 dagen geleden 3

Er wordt deze verkiezingscampagne fel gedebatteerd over de miljarden euro’s die partijen willen weghalen bij de zorg en huiseigenaren, om hun defensieplannen mee te betalen. Over werklozen en arbeidsongeschikten gaat het niet. Maar in stilte sorteert Den Haag ook voor op het versoberen van de WW- en WIA-uitkeringen, blijkt uit de doorrekeningen van het Centraal Planbureau.

Opmerkelijk is vooral de manier waarop partijen geld willen weghalen bij arbeidsongeschiktheidsuitkering WIA. In de Tweede Kamer werd afgelopen jaren juist gesproken over het verbeteren van deze uitkering.

De WIA moet dringend simpeler én menselijker worden, concludeerde een onafhankelijke commissie van deskundigen, ingesteld door Rutte IV, begin vorig jaar. Uitvoerder UWV kan de complexiteit niet meer aan en juist voor de kwetsbaarste mensen . Om de WIA te versimpelen en deels te verruimen, schreef de commissie, is meer geld nodig: zo’n 1 tot 2 miljard euro per jaar.

De WIA gaat, als het zo doorgaat, het nieuwe Toeslagenschandaal worden

In de doorrekeningen halen vier van de negen partijen (CDA, D66, JA21 en ChristenUnie) juist geld weg bij de WIA – op den duur meer dan 1 miljard euro per jaar. Alleen NSC verruimt de uitkering. GroenLinks-PvdA stelt in haar verkiezingsprogramma wel extra uitgaven voor, maar reserveert daar in de doorrekening geen geld voor.

Dat dit in de campagne vooralsnog geen discussie opgelevert, laat zien dat het thema ‘bestaanszekerheid’ in twee jaar tijd van de politieke agenda is verdwenen. „Er zit gewoon heel veel druk op om toch te gaan bezuinigen”, zegt Pierre Koning, hoogleraar arbeidsmarkt en sociale zekerheid (Vrije Universiteit). „En bij de sociale zekerheid heb je altijd wel een lijstje met opties.”

Ergernis

Bij de vorige verkiezingen was Nederland nog in de ban van forse prijsstijgingen, als gevolg van de energiecrisis na Ruslands inval in Oekraïne. Nederlanders noemden ‘inkomen en prijzen’ toen als het grootste probleem, volgens doorlopend onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Nu is dat thema teruggezakt naar de vijfde plaats, na politiek en bestuur, wonen, immigratie en samenleven.

NSC-lijsttrekker Eddy van Hijum uitte zijn ergernis hierover maandag bij NPO Radio 1. „De WIA gaat, als het zo doorgaat, het nieuwe Toeslagenschandaal worden”, zei hij. Als minister van Sociale Zaken probeerde Van Hijum in de coalitie al tevergeefs geld te regelen voor de geadviseerde WIA-verbeteringen.

De WIA-besparing die CDA, D66 en de ChristenUnie inboeken, is wel een van de versimpelingen die de commissie van vorig jaar adviseerde. Nu moet het UWV bij volledig arbeidsongeschikten beoordelen of ze nooit meer aan het werk kunnen. In dat geval krijgen ze een hogere uitkering. Voor nieuwe aanvragers willen CDA, D66 en ChristenUnie die hogere uitkering schrappen. Dat zou het UWV veel tijd besparen, zegt hoogleraar Koning, die ook in de deskundigencommissie zat.

Maar het is óók een versobering. En de commissie plaatste daar verruimingen tegenover die de politiek nu niet lijkt over te nemen. Zoals de lage ‘vervolguitkering’ schrappen waar gedeeltelijk arbeidsgeschikten op den duur in terecht kunnen komen als ze minder verdienen dan het UWV verwacht. Die uitkering is zo laag dat mensen meestal een aanvulling nodig hebben om op het bestaansminimum uit te komen. Het idee was dat mensen dan harder hun best zouden doen om werk te zoeken. Koning: „Maar het is een lelijke prikkel die te ver gaat.”

Het is vooral opvallend dat GroenLinks-PvdA, CDA en D66 geen geld uittrekken voor de verruimingen. Die eerste partij maakte zich daar de afgelopen jaren in de Tweede Kamer herhaaldelijk hard voor. En CDA en D66 schrijven in hun programma dat ze de deskundigencommissie als uitgangspunt nemen voor het aanpassen van de WIA.

Wopke Hoekstra

Ook in de WW-uitkering voor werklozen lijkt volgende kabinetsperiode gesneden te gaan worden. Het kabinet-Schoof sorteerde al voor op het inkorten van de maximale WW-duur van twee naar anderhalf jaar. BBB houdt in de doorrekening vast aan dat voornemen. D66, VVD, JA21 en SGP willen een nog kortere WW van één jaar.

In de verkiezingscampagne van 2021 ontstak nog een storm van kritiek toen CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra een WW-duur van één jaar voorstelde. Nu vier partijen hetzelfde voorstellen, krijgt dat voorstel nauwelijks aandacht.

„Anderhalf jaar is al kort, als je bedenkt waar we vandaan komen”, zegt Koning. In 2002 hadden werknemers recht op maximaal zeven jaar WW, daarna is ze meerdere keren ingekort. Koning: „Je kunt je afvragen waarom we hier nog verder de bijl in moeten zetten. Mensen hechten waarde aan zulke zekerheden.”

Anderhalf jaar WW is al kort, als je bedenkt waar we vandaan komen

CDA en ChristenUnie kiezen nu voor het behouden van een tweejarige WW. Om dat te betalen zetten zij er wel andere versoberingen tegenover. Zo vertraagt het CDA de opbouw van WW-rechten, waardoor werknemers na tien arbeidsjaren niet langer recht hebben op tien, maar vijf maanden WW.

Als een volgend kabinet de WW inkort én de vervolguitkering in de WIA behoudt, worden arbeidsongeschikten dubbel geraakt. De WW-lengte bepaalt namelijk ook hoelang arbeidsongeschikten in de WIA 70 procent van hun laatste loon blijven ontvangen, nu is dat twee jaar. Wordt de WW korter? Dan zal ook het aantal mensen met een sobere ‘vervolguitkering’ onder het bestaansminimum toenemen.