Joseph Kony is al twintig jaar voortvluchtig, maar Strafhof blijft inzetten op proces tegen de Oegandese militieleider

3 uren geleden 1

Bij het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag stond deze week het zogeheten Verzetsleger van de Heer centraal. Dit leger, onder leiding van Joseph Kony, richtte ruim twee decennia geleden misdaden aan in het noorden van Oeganda. Voor het eerst organiseerde het hof zo’n zitting in afwezigheid van de verdachte: Kony is al sinds 2005 voortvluchtig.

Kony en zijn militie trokken volgens de aanklagers een spoor van dood en verderf achter zich: van moord en de inzet van kindsoldaten tot verkrachtingen van vrouwen en meisjes, gedwongen huwelijken en seksuele slavernij. Het gaat in totaal om 39 gevallen van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid, zo hielden de aanklagers de rechters voor tijdens de tweedaagse hoorzitting. Kony zou bij tientallen vrouwen en meisjes kinderen hebben verwekt.

Veel Oegandezen zijn nog altijd getraumatiseerd door de wreedheden die ze destijds – soms jaren achtereen – door toedoen van Kony en de zijnen ondergingen. In Oeganda volgden velen de zitting in Den Haag dan ook met intense belangstelling. Ook in de omringende landen heeft Kony’s Verzetsleger misdaden gepleegd, maar die laat het Strafhof vooralsnog buiten beschouwing.

Problematische afwezigheid

De hoorzitting is bedoeld om de aanklachten tegen Joseph Kony te bevestigen, als opmaat voor een later proces. Kony’s afwezigheid vormt echter een ernstig probleem voor het ICC. Bij zo’n hoorzitting is zijn aanwezigheid niet vereist, maar een proces kan volgens de regels van het Strafhof alleen plaatsvinden als Kony er zelf bij is.

Sinds in 2005 een arrestatiebevel tegen hem werd uitgevaardigd, is slechts zeer sporadisch iets van Kony vernomen. Leden van de Russische Wagnergroep zouden hem vorig jaar op de hielen hebben gezeten in de Centraal-Afrikaanse Republiek, maar ook toen wist hij te ontkomen. Vier jaar geleden kon een van Kony’s commandanten, Dominic Ongwen, zelf een voormalige kindsoldaat, wel voor het Strafhof worden berecht. Hij kreeg 25 jaar celstraf.

De Britse advocaat Peter Haynes, die op verzoek van het ICC tijdens de hoorzitting als Kony’s advocaat optrad, stelde woensdag dat zo’n zitting weinig zin heeft zolang Kony niet is opgepakt en de kans op arrestatie klein lijkt. „Wie zal volgens de aanklager Joseph Kony arresteren?”, vroeg hij uitdagend. Bovendien acht Haynes zich niet in staat de belangen van Kony adequaat te behartigen omdat hij nooit contact met hem heeft gehad en dus ook geen instructies heeft gekregen. Daarom raadde hij de rechters aan de huidige procedures te staken.

Wie zal volgens de aanklager Joseph Kony arresteren?

De rechters moeten nu binnen zestig dagen oordelen of de bewijzen tegen Kony sterk genoeg zijn om hem daadwerkelijk in staat van beschuldiging te stellen. Dat zal vermoedelijk slechts een formaliteit zijn. Maar, zoals Haynes droogjes concludeerde: „Zonder verdachte belandt de zaak in een impasse.”

De afwezigheid van verdachten speelt het Internationaal Strafhof vaker parten en doet ook afbreuk aan de geloofwaardigheid van het hof. Kony is recordhouder met een afwezigheid van twintig jaar, maar ook tegen de vroegere Soedanese president Omar al-Bashir loopt al sinds 2009 een arrestatiebevel.

Meer recente en nog meer geruchtmakende arrestatiebevelen tegen de Russische president Vladimir Poetin (2023) en de Israëlische premier Benjamin Netanyahu (2024) hebben evenmin geleid tot voorgeleiding. Verontrustend voor het hof daarbij is ook dat sommige landen, ook die partij zijn bij het Strafhof, openlijk hebben verklaard de verdachten niet te zullen oppakken op hun grondgebied.

Voldoening voor slachtoffers

Göran Sluiter, hoogleraar internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam, heeft er begrip voor dat het Strafhof zoekt naar wegen om zaken tegen langdurig voortvluchtige verdachten als Kony toch gaande te houden. „Het bevredigt het rechtsgevoel niet als iemand als Kony of Bashir nooit ter verantwoording wordt geroepen”, zegt hij telefonisch.

Het geeft de slachtoffers van Kony bovendien voldoening als er concrete stappen worden gezet in de richting van een proces. Volgens Sluiter wegen de belangen van de slachtoffers bij het Strafhof nadrukkelijker mee dan bijvoorbeeld bij het Joegoslavië-tribunaal. „Je wilt die slachtoffers ook iets bieden.” Door de feiten op zo’n zitting te presenteren, kan de publieke opinie meer doordrongen raken van de ernst van de gepleegde misdaden.

Sluiters Leidse collega Carsten Stahn wijst op de voordelen van een hoorzitting die uitmondt in een bevestiging van de aanklacht. Dat kan volgens hem de internationale gemeenschap tot meer actie aanzetten om Kony alsnog te arresteren. „Het is een instrument om druk mee uit te oefenen op staten”, meent Stahn.

Als zaken al jaren stagneren, kan zo’n hoorzitting een geschikte manier zijn om er een nieuwe impuls aan te geven. „De hoorzitting over de aanklacht tegen Kony is daarom ook belangrijk”, stelt Stahn. „Deze aanpak zou ook voor andere zaken als die van Bashir, Poetin en Netanyahu kunnen worden gebruikt.”

De Leidse hoogleraar erkent dat het uitblijven van verdere voortgang na zo’n hoorzitting tot frustratie bij slachtoffers kan leiden. Maar de balans slaat wat hem betreft toch door ten gunste van zo’n hoorzitting. „Als er geen proces mogelijk is, is zo’n hoorzitting toch de op een na beste optie.”