Met de idyllische houtsnedes van de Japanse Kawase Hasui ontsnap je aan de chaotische wereld

1 dag geleden 4

Niemand kon zo mooi Japan in de sneeuw tekenen als Kawase Hasui (1883-1957). Zijn kleurige houtsnedes van ondersneeuwende rode tempels of dorpen waren niet alleen in Japan populair: rond 1930 werden ze ook in Amerika al met succes verkocht als betaalbare-kunst-voor-de-werkende-man, voor een paar dollar per prent. Hasui, die wel de ‘sneeuwkunstenaar’ werd genoemd, was de laatste grote Japanse houtsnedekunstenaar in de traditie van Hokusai en Hiroshige. Hij verwerkte ook westerse kunstinzichten zoals perspectief in zijn werk en werd zodoende het boegbeeld van de shin hanga, de ‘nieuwe’ Japanse houtsnedeprentkunst.

Voor het eerst in Europa is nu een tentoonstelling aan hem gewijd, in het Japanmuseum Sieboldhuis in Leiden, getiteld Kawase Hasui. De verbeelding van Japan. Daar kun je zien dat hij veel meer kon dan alleen sublieme sneeuwlandschappen maken. Japan in de regen kon hij ook meesterlijk tekenen, of maanverlichte of zonovergoten landschappen en dorpsgezichten. Van sommige prenten zijn, als houtdrukkunstige hoogstandjes met dezelfde afbeelding maar met verschillende kleuren zowel ochtend-, schemering- als nachtversies gedrukt.

Verstild, mooi Japan

De expositie neemt je via zijn werk mee langs zijn leven als kunstenaar in turbulente Japanse tijden, zoals een grote aardbeving, koloniale strijd, Tweede Wereldoorlog. Al die ellende lijkt overigens nauwelijks invloed te hebben gehad op het beeld dat Hasui van Japan wilde schetsen: zijn ruim zeshonderd houtdrukken die hij tussen 1918 en 1957 maakte tonen steeds verstilde, melancholieke en mooie Japanse landschappen (die al snel ook door de toeristenindustrie voor de beeldvorming van Japan werden ingezet). Overigens was Hasui niet alleen maar geïnteresseerd in traditioneel, nostalgisch dorps Japan: hij begon ook aan een serie houtsnedes over de moderniserende stad Tokio. Maar het publiek kocht dat niet, en de serie werd al snel stopgezet.

Schets-treinreizen

Anders dan zijn oudere voorgangers die vooral naar voorbeelden in de studio hun houtsnedes ontwierpen, trok Hasui er steeds op uit. Hij reisde per trein door Japan en maakte net als Europese en plein air-schilders waterverfschetsen in de open lucht. Die werkte hij thuis uit tot prentontwerpen, die door traditionele bloksnijders uit kersenhout werden gesneden. Zijn houtsnedestijl sluit ook aan bij die waterverftechniek. Hij gebruikte in zijn prentontwerpen haast geen dikke grafische inktlijnen voor contouren zoals voorgangers deden, maar zette vaak kleurvlak tegen kleurvlak, waardoor zijn prenten soms op (gedrukte) waterverfschilderijen lijken – in tientallen drukgangen gedrukt.

Hasui begon pas op zijn 25ste, in 1908, aan zijn kunstenaarsloopbaan, toen duidelijk werd dat hij niet zijn vaders familiebedrijf in Tokio over hoefde te nemen. Hij begon meteen met kunststudies – Westerse kunst en Japanse. Tien jaar later, op zijn 35ste, werden zijn eerste houtsnedes gedrukt door Watanabe Shozaburo, de prentenuitgever uit Tokio die een talent in hem zag. Het zijn drie kleurige prenten van het landschap bij de hetebronnenbaden (onsen) van Shiobara, waarmee de chronologisch opgezette expositie begint. Hansui hield van die streek: hij moest daar als kind vanwege zijn oogziekte vaak met familie heen. Hij genas, maar bleef bijziend – iets dat volgens hem, aldus de catalogus, ideaal was voor het maken van houtsnedes, waarbij je vormen tot hun essentie moet terugbrengen.

Kawase Hasui, ‘Een waterleiding, een tafereel in Sado’.

Kawase Hasui, ‘Ochtendgloren in Dotonbori, Osaka’

Vernietigende aardbeving

Hasui’s prenten van Japan werden al snel populair. Maar zijn 180 schetsboeken, gedrukte prentenvoorraad en blokken waarmee die gedrukt werden, gingen verloren in september 1923 in Tokio in een aardbeving, waarbij een groot deel van de stad weggevaagd werd en ruim honderdduizend doden en gewonden vielen. Zijn uitgever stuurde Hasui een maand na de aardbeving direct opnieuw op reis om materiaal op te doen voor nieuwe prenten. In 1924 verschenen de eerste, onder meer een fantastische prent van de hetebronnenbadplaats Kinosake in de regen in de nacht. De intieme landschappen van Hasui hebben iets vredigs over zich, zoals bijvoorbeeld het besneeuwde dorp Onomichi met een monnik die de tempelheuvel oploopt.

Maar in de jaren dertig tot 1945, als Japan in toenemende mate in de oorlogsstand staat en Korea, China en de VS aanvalt, moeten kunstenaars werk maken dat de nationalistische strijd ondersteunt. Hasui en meer collega’s beginnen dan de heilige berg Fuji regelmatig af te beelden, hét symbool van de heilige, krachtige Japanse natie. Ook al ogen die Fuji-prenten nu weer vredig apolitiek, dat waren ze in die jaren niet. Hasui maakt ook een paar prenten (gebaseerd op foto’s uit tijdschriften) van Japanse soldaten in China. Maar in het overzicht van zijn (grote) prentenproductie dat in de Engelstalige catalogus is opgenomen, zie je dat Hasui in die oorlogsjaren steeds minder prenten maakt; hij richt zich op tijdschriftillustraties.

De dag na de overgave van Japan opent prentenuitgever Watanabe zijn houtsnedewinkel in Tokio weer. Veel Amerikaanse soldaten kopen graag een vredige, kleurige houtdruk van Hasui

De dag na de officiële overgave van Japan (na twee atoombommen op het land) opent zijn prentenuitgever Watanabe zijn houtsnedewinkel in Tokio weer. Veel Amerikaanse soldaten kopen graag een vredige, kleurige houtdruk van onder andere Hasui. Zijn ster is sindsdien rijzende, in Japan en de rest van de wereld, met exposities, boeken, stijgende veilingprijzen, die soms die van prenten van Hokusai en Hiroshige overstijgen.

Wat kan die aanhoudende populariteit van Hasui’s prenten verklaren, vraagt medesamensteller van de expositie Chris Uhlenbeck zich af in de catalogus. „Misschien,” schrijft hij, „bieden zijn composities – verstoken van menselijke activiteit en de kakofonie van de moderniteit – een moment van rust in een hectische, immer veranderende en chaotische wereld.”