Migratie is opnieuw een prominent, lastig en niet te negeren campagnethema

Als deze coalitie „d’r niet zo’n puinhoop van had gemaakt”, was van de strengere asielwetgeving al lang werk gemaakt, dat verweet Henri Bontenbal (CDA) VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz tijdens het RTL-debat zondag. De CDA-lijsttrekker doelde op de wetsvoorstellen van het demissionaire kabinet om het asielsysteem te versoberen. Die oogstten veel kritiek van de Raad van State. Het CDA stemde daarom tegen in de Tweede Kamer; de voorstellen moeten nog door de Eerste Kamer.

Dat de vorige kabinetsperiode grotendeels draaide om migratie, is een van de redenen waarom ‘asiel en migratie’ zich wederom opdringt als prominent campagneonderwerp – ook deze donderdag als PVV-leider Geert Wilders op SBS6 voor het eerst deze verkiezingen debatteert met andere lijsttrekkers. Maar anders dan tijdens de verkiezingen in 2023 komt ‘grip op migratie’ nu terug in programma’s van alle politieke kleuren. Partijen geven weliswaar hun eigen invulling aan het thema, maar nemen allemaal wel de strenge toon en taal over van rechtse partijen – zowel in het politieke midden als op de linkerflank.

In het RTL-debat afgelopen zondag waren lijsttrekkers het snel met elkaar eens; Yesilgöz complimenteerde zelfs de SP

D66-leider Rob Jetten bijvoorbeeld noemt „het migratiesysteem” in een interview met het AD „stuk”. Hij verwijst ook naar het ‘Canadese model’: vluchtelingen zouden hun asielaanvraag voortaan moeten doen bij de Europese buitengrenzen. Het is een opmerkelijke koerswijziging van D66, volgens UvA-politicoloog Matthijs Rooduijn, die populisme onderzoekt. „Jarenlang was D66 een heel kosmopolitische partij, de anti-PVV.”

GroenLinks-PvdA hanteert voor het eerst een streefcijfer voor het gemiddeld migratiesaldo – immigratie minus emigratie – van veertig- tot zestigduizend per jaar. Zo beoogt de partij „recht te doen aan wat migratie betekent voor ruimte, volkshuisvesting, zorg en onderwijs”, staat in het verkiezingsprogramma. Een ambitieus doel, overigens: in 2024 lag het saldo iets boven de honderdduizend.

Lees ook

Lees hier meer over de feiten en fictie van het Nederlandse migratiesaldo

Negeren

Het idee van een migratiesaldo komt van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050. Die concludeerde vorig jaar dat Nederland moet sturen op migratie om de bevolkingsgroei te matigen. Partijleider Frans Timmermans heeft aangegeven dat GroenLinks-PvdA het rapport van de staatscommissie heeft „omarmd”.

Rechtse partijen verwijten GroenLinks-PvdA niettemin geen nationale maatregelen te willen treffen om asielmigratie te beperken. De partij stemde tegen de asielwetten van het kabinet-Schoof en stelt dat de maatregelen uit het Europese Migratiepact, dat in 2026 van kracht wordt, moeten volstaan. Toch zei Timmermans dinsdagavond bij Nieuwsuur ook dat hij „openstaat voor gesprekken” over nationale asielmaatregelen met mogelijke coalitiepartners.

Door rapporten zoals die van de staatscommissie is de discussie over migratie inhoudelijker geworden, vindt Marlou Schrover, hoogleraar migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden. Partijen leggen minder nadruk op asielmigratie, want op de vluchtelingstroom is volgens migratiewetenschappers weinig tot geen ‘grip’ te krijgen. Arbeidsmigratie krijgt wel meer aandacht dan voorheen, zegt Schrover.

De stijging van het migratiesaldo afgelopen decennia komt vooral door arbeidsmigranten, kennismigranten en hun gezinnen. Aangaande arbeidsmigratie kunnen „wél werkelijke politieke keuzes” worden gemaakt, zegt Schrover. Bijvoorbeeld: over welke arbeidssectoren belangrijk zijn voor Nederland, over waar migranten wel of juist niet welkom worden geacht.

Vleesindustrie

Uit onderzoek blijkt dat als het in de media veel over migratie gaat, radicaal-rechtse partijen het beter doen

Ook voor sommige rechtse partijen is arbeidsmigratie een lastig thema. BBB, dat „het strengste asielbeleid van Europa” wil, is qua toon veel coulanter over „tijdelijke arbeidsmigratie” die „kansen biedt voor wederzijdse ontwikkeling”. Sectoren waar zich veel misstanden met arbeidsmigratie voordoen, zoals de glastuinbouw en de vleesindustrie, behoren tot de achterban van BBB.

JA21 en de VVD streven ook naar minder laagbetaalde arbeidsmigratie, maar doen nauwelijks concrete voorstellen in hun programma. Enerzijds is de VVD positief over arbeidsmigratie, ze zou „essentieel [zijn] om de hoogwaardige Nederlandse economie in stand te houden”. Tegelijkertijd wil de partij „selectiever” optreden en acht ze „sommige” arbeidsmigranten niet langer welkom in Nederland – onduidelijk blijft welke.

Identiteit

Is het electoraal gezien verstandig voor midden- en linkse partijen om de nadruk te leggen op migratie? Rooduijn ziet het als een risico: linkse politici kunnen hun radicaal-rechtse collega’s in de kaart spelen en hun achterban vervreemden. „Uit onderzoek blijkt dat als het in de media veel over migratie gaat, radicaal-rechtse partijen het beter doen. Dan gaat het een belangrijkere rol spelen in de stemkeuze, vooral voor mensen die ”

Kunnen de midden- en linkse partijen het onderwerp dan maar beter doodzwijgen? Nee, legt politicoloog Rooduijn uit: „Je kunt migratie niet negeren, maar ook niet te sterk benadrukken.” Oftewel, op het thema migratie is het voor linkse en centrumpartijen een kwestie van balanceren.

En bij radicaal-rechts draait migratie vaak meer om identiteit dan om demografie. Rooduijn: „Dát is waar ze het in de kern over hebben, of het nou over moslims of vluchtelingen gaat.” Of het andere partijen lukt om migratie daarvan los te weken, valt volgens hem te bezien.

Lees ook

Op radicaal-rechts gaat het weer vooral over de Islam nu andere partijen het over migratie hebben