Na de afwijzing van haar plan voor een brug naar Sicilië valt Meloni de rechterlijke macht nog harder aan

Giorgia Meloni is ervan overtuigd dat Italiaanse rechters haar moedwillig saboteren. „De zoveelste bemoeienis van de rechterlijke macht met de keuzes van de regering en het parlement”, stelde de radicaal-rechtse premier (Fratelli d’Italia) woensdagavond in een reactie op de beslissing van de Rekenkamer om de bouw van een brug tussen Sicilië en het Italiaanse vasteland te blokkeren.

Haar reactie las als een frontale aanval tegen de hele rechterlijke macht. „De grondwettelijke hervorming van justitie en de hervorming van de Rekenkamer vormen het meest passende antwoord op een onaanvaardbare bemoeizucht, die het optreden van deze regering, gesteund door het parlement, niet zal tegenhouden”, schreef Meloni woensdag.

De magistraten van de Rekenkamer, die in Italië onderdeel zijn van de rechterlijke macht en toezicht houden op de overheidsuitgaven, vroegen geschrokken om ‘respect’ voor hun werk. De goedkeuring van de Rekenkamer, die de regering eind september om meer toelichting over de plannen voor de brug had gevraagd, was nodig om met de voorbereidende werkzaamheden en de onteigeningen te starten. Het geraamde prijskaartje: 13,5 miljard euro. De precieze motivering van deze ‘stop’ door de Rekenkamer wordt binnen een maand verwacht.

Brug van 3,6 kilometer

Het idee om een brug tussen Sicilië en het vasteland aan te leggen is zo oud als Italië zelf. Talloze leiders brachten het project ter sprake, om er dan toch niet mee door te gaan. Een brug aanleggen van 3,6 kilometer lang, in een gebied gevoelig voor hevige windstoten, aardbevingen en infiltratie door de georganiseerde misdaad is bepaald geen eenvoudige opgave.

Maar de rechtse regering-Meloni lijkt vastberaden het project uit te voeren – vooral om de radicaal-rechtse minister van Infrastructuur Matteo Salvini (Lega) zijn politieke succesje te gunnen. Hij was in het verleden tegen het plan, maar is nu de belangrijkste pleitbezorger van wat de langste brug met een enkele overspanning ter wereld zou worden.

Ook Salvini beschuldigde de magistraten deze week van „een politieke beslissing”. „Net zoals ik me niet liet tegenhouden toen ik onze grenzen verdedigde, zet ik ook nu door”, zei Salvini, verwijzend naar zijn tijd als minister van Binnenlandse Zaken (2018-2019), toen hij schepen met geredde bootvluchtelingen geregeld verbood aan te meren. Dat leidde tot een rechtszaak, waarin Salvini werd vrijgesproken.

Net zoals ik me niet liet tegenhouden toen ik onze grenzen verdedigde, zet ik ook nu door

Het brugproject stuit op veel weerstand – van buurtbewoners die dreigen te worden onteigend tot de linkse oppositie en milieuactivisten. Die tegenstanders reageren „euforisch” op de blokkade van de Rekenkamer: „Al is de strijd nog niet gestreden, we drinken toch een glas prosecco op deze mooie tussentijdse zege”, zegt Daniele Ialacqua van actiecomité ‘Geen brug’ telefonisch vanuit Capo Peloro, het uiterste puntje van het vasteland in Calabrië. In die regio zijn honderden onteigeningen gepland.

Technisch gezien kan de regering ook zonder groen licht van de rekenrechters verder: dan moet de ministerraad beslissen dat het project vanwege het grote publieke belang hoe dan ook moet worden uitgevoerd. De oppositie schrok deze week van de snelheid waarmee leden van de regering die noodgreep al op tafel hadden gelegd. „Meloni wil zichzelf boven de wetten en de grondwet stellen”, zei Elly Schlein, voorzitter van de centrumlinkse Democratische Partij (PD).

Lees ook

In Italië klinken ronkende teksten over de brug tussen Sicilië en het vasteland, maar ook grote twijfels

Stokpaardje van Berlusconi

Volgens Schlein „maakt de premier met haar ernstige uithaal naar de Rekenkamer het ware doel van de grondwetshervorming nu duidelijk”. Hoewel de hervorming van de Rekenkamer waarmee Meloni dreigt nog niet is voltooid, voerde de Italiaanse Senaat donderdag wél een verstrekkende grondwettelijke hervorming van justitie door. Voortaan worden de carrières van aanklagers en rechters – de ‘staande en zittende magistratuur’ – van meet af aan strikt van elkaar gescheiden.

Dat baart magistraten grote zorgen. Aanklagers vrezen dat zij een soort ‘superagenten’ zullen worden. Ook zijn ze bang dat ze zonder band met de rechtbanken te gevoelig dreigen te worden voor politieke sturing over welke delicten zij moeten vervolgen. De rechters zijn dan weer benauwd dat hun functie wordt uitgehold, ten voordele van de officieren van justitie. Na de goedkeuring in de Senaat volgt komend voorjaar nog een verplicht referendum.

Dan zal het hard worden gespeeld. Rechtse politici zullen de volksraadpleging aan de Italianen voorstellen als hún kans om paal en perk te stellen aan wat zij als politieke inmenging door rechters zien. Links zal de Italianen juist willen waarschuwen voor het gevaar van „politici die almachtig willen zijn”, zoals al te lezen was op bordjes die de oppositie donderdag omhoog stak tijdens de stemming in de Senaat.

Leden van Forza Italia verzamelen zich voor de Senaat om de constitutionele hervorming van het rechtssysteem te vieren, met spandoeken en een foto van oud-premier Berlusconi.

Foto Marco Di Gianvito/ANP/Zuma Press

Maar de rechterzijde was extatisch – en dan vooral Forza Italia. De regeringspartij droeg de justitiehervorming op aan haar oprichter Silvio Berlusconi, de viervoudige oud-premier die in 2023 overleed. De scheiding van de zittende en staande magistratuur was een stokpaardje van de door rechtszaken geplaagde mediamagnaat-politicus. Na een veroordeling wegens belastingfraude kreeg Berlusconi een jarenlang verbod op het bekleden van een publiek ambt. Zijn partijgenoten en aanhangers stellen hem nog steeds voor als slachtoffer van volgens hen politiek gemotiveerde magistraten.

Na de goedkeuring in de Senaat hield Forza Italia een triomfantelijke ‘flashmob’ in het centrum van Rome. De rechts-liberale politici staken foto’s van hun historische leider omhoog, met de slogan: ‘Dankzij Forza Italia nu een rechtvaardige justitie’ en zeiden dat Berlusconi „vanuit de hemel” goedkeurend toekeek.