Na Hawija vraagt de Kamer zich hardop af: is Defensie te vertrouwen? De zorg klinkt om ‘doofpotcultuur’

3 uren geleden 1

Kan de Tweede Kamer voldoende vertrouwen op de informatie van Defensie nu dit departement zo’n belangrijke rol speelt in de herbewapening van Nederland?

Die vraag klonk herhaaldelijk tijdens de plenaire parlementaire behandeling, deze donderdag, van het rapport-Sorgdrager over de Nederlandse luchtaanval op de Noord-Iraakse stad Hawija. Daarmee kreeg het debat over een ernstig incident uit juni 2015, toen bij de uitschakeling van een bommenfabriek van terreurorganisatie IS tenminste 85 burgers omkwamen, een bredere strekking.

Oud-minister Winnie Sorgdrager en haar commissie vonden immers dat „het parlement voor en na de aanval keer op keer onvolledig en onjuist is geïnformeerd”. Ook had Defensie „onvoldoende medegewerkt” aan het onderzoek-Sorgdrager.

Veel fracties vroegen zich dan ook bezorgd af of de informatievoorziening van zo’n belangrijk departement wel op orde is.

„Juist in tijden van oorlog moeten we erop kunnen vertrouwen dat de informatie van Defensie klopt”, zei D66-Kamerlid Hanneke van der Werf. „Maar operationeel commandanten vonden het niet nodig om de top van het departement goed te informeren.”

„De dapperheid van onze militairen stond in schril contrast met de lafheid van onze bestuurders”, meende PVV-Kamerlid Joeri Pool. Defensie-ministers „durfden niet openlijk de risico’s van een militaire interventie te benoemen”, aldus Pool.

„Defensie heeft een zekere reputatie waar het gaat om haar cultuur”, stelde SGP-Kamerlid Diederik van Dijk.

„Wat een klerezooi! De democratische controle op onze krijgsmacht is ondermijnd”, zei Jimme Nordkamp namens de fractie van GroenLinks-PvdA.

Het parlementaire onbehagen over de ‘doofpotcultuur’ van Defensie, zoals diverse Kamerleden het noemden, kreeg geen concreet vervolg. De wens van SP-leider Jimmy Dijk om een parlementaire ‘mini- enquête' te houden en militairen onder ede te horen, kreeg geen steun. Hetzelfde gold voor diens motie van wantrouwen tegen minister Brekelmans (Defensie, VVD). Denk en de Partij voor de Dieren ondersteunden deze laatste motie.

Een grote meerderheid van de Tweede Kamer sprak vertrouwen uit in de minister. Wel liet Kamerlid Nordkamp van de GroenLinks-PvdA-fractie weten een finaal politiek oordeel pas te zullen vellen nadat vier onderzoeken van Defensie zijn afgerond naar de handelwijze van militairen in enkele specifieke kwesties rond ‘Hawija’. Dat zal deze zomer gebeuren.

‘Het stoorde ons’

Minister Brekelmans vertelde in zijn beantwoording dat hij met F-16 vliegers had gesproken die destijds bij het bombardement op de bommenfabriek van Hawija waren betrokken. „Ik wilde van hen weten: ‘Heerste er een tendens, we praten niet over wat er precies gebeurde?’ Zij antwoordden mij: ‘Het stoorde ons juist dat we met een intense oorlog bezig waren met honderden luchtaanvallen, terwijl naar buiten toe werd gedaan alsof we bij wijze van spreken met wat projectjes bezig waren.’”

Brekelmans somde in zijn beantwoording een reeks lessen op uit de lange politieke nasleep van het bombardement van tien jaar geleden. Hij noemde onder meer „opener zijn over de risico’s van missies voor militairen en burgers” en het sneller en gedetailleerder informeren van de Tweede Kamer, desnoods vertrouwelijk. Ook wordt er volgens hem inmiddels kritisch gekeken naar het intern archiefbeheer tijdens militaire missies. Verder wordt de Nederlandse bijdrage aan de ‘inlichtingenketen’ die goede informatie moet verzamelen over een doelwit en de omgeving, bij komende missies verstevigd.

Brekelmans wil naar Hawija gaan , „als het veilig kan” zei hij, om de burgemeester en de gemeenschap persoonlijk de excuses aan te bieden voor wat er is in de nacht van 2 op 3 juni 2015 is gebeurd. Hij zei verder rond de tien miljoen euro te willen vrijmaken voor nieuwe projecten voor de stad. Die komen bovenop de 4,4 miljoen die het kabinet eind 2019 al vrijmaakte voor herstelprojecten. „Wat veel geld, kunt u dat niet zelf betalen?”, riep het PVV-Kamerlid Joeri Pool ontzet uit. Pool zei het geld liever uit te geven aan veteranenzorg.

Compensatie

Op aangeven van D66 denkt Brekelmans onder meer aan een medisch centrum dat mensen met ernstige brandwonden in Hawija kan helpen. NSC-Kamerlid Olger van Dijk onderstreepte het belang van de begeleiding van 125 getraumatiseerde kinderen in de stad.

De minister wees individuele compensatie voor slachtoffers en nabestaanden af, waar onder meer Denk-leider Stephan van Baarle en SP-leider Jimmy Dijk op aandrongen als vereffening van een ‘ereschuld’. Tien jaar na dato zou niet te achterhalen zijn wie precies schade heeft geleden als gevolg van het bombardement, aldus de minister.