Nieuw onderzoek onthult hoe kapiteins ongezien – en ongehinderd – de Antarctische zeebodem ruïneren

Wetenschappers hebben een heel nieuwe manier ontdekt waarop de mensheid het leven op en rond Antarctica vermorzelt: door er voor anker te gaan.

Antarctica staat te boek als één van de meest ongerepte gebieden op aarde, maar steeds meer onderzoeken tonen aan dat die beeldvorming wat achterhaald is. Zo eist klimaatverandering ook op Antarctica zijn tol en zijn op en rond het afgelegen continent inmiddels ook microplastics en zelfs PFAS aangetroffen. En daar blijft het niet bij, zo toont een nieuw onderzoek aan. Want wetenschappers hebben een nieuwe manier ontdekt waarop mensen het ‘ongerepte’ continent en de directe omgeving daarvan ongezien – en ongehinderd – langdurig veranderen: door voor de Antarctische kust voor anker te gaan. Dat is te lezen in het blad Frontiers in Conservation Science.

Het onderzoek
Voor het onderzoek bestudeerden de wetenschappers met behulp van onderwatercamera’s 36 stukken zeebodem voor de kust van het Antarctisch Schiereiland en het nabijgelegen eiland Zuid-Georgia. En daarbij stuitten de onderzoekers op grote verstoringen van de zeebodem op plaatsen waar boten in het verleden voor anker zijn gegaan. De plaatsen waar ankers zich diep in de zeebodem hadden geboord, waren goed te herkennen. Het meest omvangrijk was echter de schade die was aangericht door de ankerkettingen. Deze kettingen staan niet strak – er zit altijd wat speling op – waardoor deze, terwijl de boot door wind en stroming heen en weer beweegt, over de bodem heen en weer worden gesleept. Het resulteert in veel omvangrijkere schade dan het anker – dat in principe stil ligt – alleen kan veroorzaken. Zo trekken de bewegende kettingen diepe groeven in de zeebodem.

De impact
Een omgewoelde zeebodem; dat lijkt misschien niet zo erg. Tot je je realiseert dat dit ijskoude en daarmee ogenschijnlijk weinig gastvrije water tal van organismen herbergt. “Er leven meer dan 4000 soorten op de zeebodem van Antarctica en de meesten daarvan komen alleen daar voor,” vertelt onderzoeker Matthew Mulrennan aan Scientias.nl. “Veel van deze dieren zijn niet mobiel, wat hen bijzonder kwetsbaar maakt.”

Onherkenbaar anders
Dat blijkt ook wel uit de beelden die Mulrennan en collega’s hebben gemaakt. Op plaatsen waar ankers en kettingen de zeebodem bijna onherkenbaar hadden veranderd, was vrijwel geen leven meer te vinden. In plaats daarvan stuitten onderzoekers op deze plaatsen onder meer op verpletterde zeesponzen. Ondertussen floreerde het zeeleven in gebieden direct naast de ankerplaatsen; een sterke aanwijzing dat het echt de ankers en kettingen zijn die het leven hier verstoren.

Langdurig herstel
Onduidelijk is op dit moment hoelang het duurt voor Antarctische levensvormen zich na een aanvaring met een anker en ketting weer herstellen. Daar is meer onderzoek voor nodig. De onderzoekers vermoeden echter dat het wel even kan duren voor door ankers en kettingen omgewoelde gebieden weer door een breed scala aan organismen bewoond worden. Ze wijzen er daarbij onder meer op dat veel in Antarctische wateren levende organismen uitermate traag groeien. Een volledig herstel kan dan ook wel decennia of misschien zelfs eeuwen op zich laten wachten, vermoed Mulrennan.

Meer cruiseschepen
Ondertussen neemt de scheepvaart in Antarctische wateren alleen maar toe. “Er komen steeds meer cruiseschepen naar Antarctica,” vertelt Mulrennan aan Scientias.nl. “In 2023 en 2024 bezochten 120.000 mensen het continent en meer dan 70.000 van hen gingen met zodiacs (opblaasbare rubberboten, red.) aan land.”

Meer schade
Maar niet alleen het aantal schepen dat koers zet naar Antarctica neemt toe. Ook het gebied nabij Antarctica waarin zij varen – en dus voor anker gaan – dreigt groter te worden. “De afname van zee-ijs maakt het mogelijk om dichter bij de kust te opereren en in minder diepe wateren voor anker te gaan,” vertelt Mulrennan. De onderzoekers zijn dan ook bang dat we de door ankers en kettingen aangerichte schade aan de zeebodem straks ook veel dichter bij de kust gaan terugzien. Daarnaast zorgt klimaatverandering ervoor dat Antarctica gedurende steeds langer wordende periodes toegankelijk is, waardoor ook het tijdvak waarin boten de zeebodem kunnen verstoren, steeds meer wordt opgerekt.

De ironie
Het is weinig hoopgevend. En een tikkeltje ironisch ook wel. Toeristen laten zich namelijk veelal juist door cruiseschepen naar Antarctica vervoeren om zich te kunnen vergapen aan de unieke diersoorten die daar leven. Maar door dat te doen, maken ze het leven van die dieren wellicht en passant gelijk een stuk lastiger, zo legt Mulrennan uit. “De vreemde en bijzondere dieren die door het verankeren van boten worden getroffen, zoals sponzen, zijn belangrijk voor het filteren van water, het vastleggen van koolstof, en het bieden van beschutting, voedsel en een leefomgeving die het hele mariene ecosysteem ten goede komt. Dus ook de pinguïns en zeehonden – de dieren die toeristen komen bekijken.”

Aanbevelingen
Genoeg reden om te redden wat er te redden valt. En dat begint met wetgeving, want tot grote frustratie van de onderzoekers vernielen kapiteins niet alleen ongezien, maar momenteel ook ongehinderd de Antarctische zeebodem. “Als het gaat om activiteiten op Antarctica zijn er veel strikte regels, gericht op natuurbehoud,” vertelt Mulrennan. “Maar het ankeren van schepen is vrijwel ongereguleerd.” En dat moet veranderen, zo vinden de onderzoekers. In hun studie pleiten ze er bijvoorbeeld voor om de meest fragiele Antarctische gebieden – met een hoge diversiteit en veel kwetsbare mariene soorten – te identificeren en het boten vervolgens te verbieden om in deze gebieden voor anker te gaan. Ook het creëren van aanlegplaatsen op locaties die veel door (cruise)schepen bezocht worden, kan een oplossing zijn.

Vaststaat dat er iets moet veranderen. Want we zien de schade die boten nabij Antarctica aanrichten misschien niet, maar deze is er wel degelijk. En als we niet oppassen, richten we met het uitgooien van de ankers iets ten gronde wat in het gunstigste geval heel langzaam en in het ergste geval nooit meer terugkomt.