‘Nieuwbouw is zó eentonig, net IKEA-bouwpakketjes’

2 dagen geleden 4

Ze wilden „iets met de handen”, met hout, de bouw in. Maar nieuwbouw, zeggen Kimberley (16) en Sophie (17), dat is „zó eentonig, net Ikea-bouwpakketjes”. Ze willen liever nadenken, „de vrijheid hebben om je gedachten op het houtwerk los te laten.”

De twee staan gebogen boven een grote werkbank bij het RIBO, een aan het ROC van Twente gelieerde praktijkopleiding voor hout- en restauratie op de grens van Hengelo en Delden. De studenten maken een kinderstoeltje met twee ingewikkelde houtverbindingen. Ze wijzen op de handleiding: de studenten moeten een uitslag maken, een soort bouwplaat aan de hand waarvan ze vervolgens het stoeltje kunnen bouwen.

Een bank verder staat Wes (16) met het zijne. Hij laat de tandverbinding in de rugleuning zien, en waar een ‘gesloten pengat’ zit. „Wat kreeg je?”, vraag Erik Kloek, coördinator van de opleidingen bij het RIBO, het praktijkcentrum Restauratie en Innovatie in de Bouw in Overijssel. Voor een leek lijkt het stoeltje perfect. Wes zegt: „Een 7.8”. Met de winkelhaak laat hij zien dat het hout is gaan werken en daardoor niet meer helemaal haaks is. „Hout gaat zijn eigen weg”, zegt hij.

Dát is wat Kloek en de andere docenten hier willen meegeven. Hier geen , onderdelen die al áf zijn plaatsen, geen „herhaling waarbij je honderdvijftig keer op dezelfde manier ramen moet stellen”. De mbo-studenten hout en restauratie aan het RIBO leren een ambacht. Eén waar nu al veel vraag naar is en nog meer toekomstige vraag naar zal zijn.

Generaties aan kennis

Kloek heeft het dan ook liever niet over „oude ambachten” als het gaat over de traditionele timmermethoden die hier worden geleerd. „Dat klinkt stoffig, alsof je op een braderie staat. Dit werk moet uit die hoek.” Hij heeft het over „ambachtelijk vakmanschap”.

Want denk eens aan het isoleren van oude huizen zonder spouwmuur – zoals de meeste huizen zijn die voor 1920 werden gebouwd. Kloek zegt: „Dat vraagt om mensen met kennis. Ik zie zoveel fouten die worden gemaakt, dan houd je ”, zwakke plekken waardoor warmte toch ontsnapt. Of denk aan boerderijen in Groningen met aardbevingsschade. De dakconstructies zijn vaak van hout met complexe verbindingen tussen de balken, en vragen om specialistische reparatie. Denk aan molens, aan kastelen en ander cultureel erfgoed. Aan boerderijen die woonboerderijen moeten worden.

Zonder vakmensen verliezen we generaties aan kennis en daarmee uiteindelijk ook de monumenten, kastelen, molens en historische tuinen die ons verbinden met het verleden

Drie jaar geleden waarschuwde de restauratiesector al dat de instroom van te laag was om de monumentenzorg op peil te houden, en dat met name op mbo-niveau „de wijze van bekostiging van het onderwijs leidt tot het opleiden van generalisten”. Jaarlijks moeten er ongeveer tweehonderd vaklieden worden opgeleid om alleen al de uitstroom door vergrijzing tegen te gaan, schreven de Vereniging van Architecten Werkzaam in de Restauratie (gespecialiseerde ambachtelijke bedrijven) en de landelijke branchevereniging van restauratiebedrijven aan het kabinet.

Het Cultuurfonds, dat culturele projecten financieel ondersteunt, ziet het hiaat ook ontstaan. Zo schonk het RIBO dertigduizend euro voor de uitbreiding van de praktijkruimte, en geeft het beurzen aan bijvoorbeeld molenaarsleerlingen en sinds kort ook aan individuele ambachtslieden zodat zij zich kunnen specialiseren en hun kennis kunnen overdragen. „Zonder vakmensen verliezen we generaties aan kennis en daarmee uiteindelijk ook de monumenten, kastelen, molens en historische tuinen die ons verbinden met het verleden”, zei directeur Cathelijne Broers onlangs.

Erik Kloek maakt zich zorgen. Ook hij ziet dat de uitstroom in de sector groter is dan de instroom. Het RIBO heeft zo’n twintig studenten per leerjaar, 55 in totaal. Aan nog eens vier andere mbo-opleidingen kan een soortgelijke beroepsopleidende leerweg gevolgd, waarbij de studenten twee dagen naar school gaan en drie dagen praktijkervaring opdoen.

De eerstejaars aan het RIBO maken een kinderstoeltje, met twee ingewikkelde houtverbindingen

Creatiever

Daarnaast geeft het RIBO korte cursussen aan aannemers, architecten, bouwkundig inspecteurs en ambtenaren die belast zijn met monumentenzorg en regelmatig restauratiewerk tegenkomen. Dan leren ze bijvoorbeeld hoe ze metselwerk moeten ‘inboeten’, waarbij beschadigde of ontbrekende bakstenen in een muur worden vervangen. Of hoe ze bladlood moeten aanbrengen tussen daken en muren, als goten, of op torenspitsen.

„Als je een boerderij tot woning verbouwt, loop je tegen van alles aan”, vertelt derdejaars student Els (17). Ook zij zegt dat werken aan nieuwbouw meer als productiewerk voelt en restauratie creatiever is. Op haar telefoon laat ze trots een verbinding zien tussen twee houten panelen, die ze paars heeft afgewerkt.

Els maakt als opdracht nieuwe bankjes voor de restauratie van een stoomtrein in . Kloek vertelt dat andere studenten een replica van een Tjaskermolen voor het openluchtmuseum in Arnhem repareren. Weer anderen zijn, bij hun stagebedrijf, op het naastgelegen landgoed Twickel bezig met kapconstructies.

Kloek laat zijn handen glijden over een , de snijlijn tussen twee balken, in het nagebouwde dak. Het hele praktijkcentrum staat vol hergebruikt materiaal. Zo zijn de kantoortjes gemaakt met oude deuren en schuiframen. In een bijbehorende winkel liggen stapels oude tegels, en buiten bakstenen en dakpannen, die particulieren kunnen kopen. Hij zegt: „Jongeren weten vaak niet wat cultureel erfgoed is. Die liefde proberen we hier bij te brengen.”

De achternamen van de minderjarige studenten zijn bij de redactie bekend.