Oekraïne en Europa kunnen niet rekenen op Trump, maar moeten hem wel te vriend houden

Precies vier maanden zit Donald Trump inmiddels in het Witte Huis, en na zijn zoveelste poging om vrede te forceren tussen Rusland en Oekraïne is één ding zonneklaar: de kans wordt steeds groter dat Oekraïne, en de Europese bondgenoten, de komende jaren niet meer kunnen rekenen op Amerikaanse betrokkenheid bij de overleving van Oekraïne als soevereine staat.

Want het bizarre onderhandelingsritueel dat Trump sinds januari opvoert rond de bloedigste oorlog in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog heeft veel weg van de Amerikaanse WWE-worstelcompetitie, waar een groot deel van het spektakel volledig is geënsceneerd. Terwijl Trump, ook na het telefoongesprek met de Russische president Vladimir Poetin maandagmiddag, pretendeert uit te zijn op duurzame en rechtvaardige vrede in Oekraïne, doet hij er de facto alles aan om het Poetin zoveel mogelijk naar de zin te maken. Voor alles wil Trump zakendoen met Rusland, en de oorlog in Oekraïne vormt voor hem niet meer dan een obstakel.

Na zijn gesprek met Poetin kondigde Trump aan dat er directe onderhandelingen komen tussen Moskou en Kyiv. Daarmee geeft Trump feitelijk de regie over het vredesproces uit handen; zo negeert de Amerikaanse president gemakshalve zijn eigen voorstel voor een staakt-het-vuren van dertig dagen, dat Washington begin maart deed, en waarmee Oekraïne onvoorwaardelijk akkoord ging.

Trump trekt zich terug

Moskou heeft vijftig dagen later nog steeds niet gereageerd op dat voorstel, en Trump lijkt zich daarbij te hebben neergelegd. In plaats van de druk op Poetin op te voeren – bijvoorbeeld door nieuwe, zware economische sancties in het vooruitzicht te stellen, of uitbreiding van de militaire steun aan Oekraïne – trekt de Amerikaanse president zich feitelijk terug uit het proces.

Maandagavond zei Trump in antwoord op vragen van journalisten dat hij vertrouwt op Poetin, en dat hij van mening is dat de Russische leider vrede nastreeft. Dat Poetin de oorlog tegen Oekraïne begon – en die oorlog morgen kan stoppen als hij dat wil – schuift Trump terzijde om opportunistische redenen.

Waar directe onderhandelingen tussen Moskou en Kyiv toe zullen leiden, werd afgelopen vrijdag in Istanbul al vrij snel duidelijk, toen delegaties van beide landen voor het eerst sinds drie jaar tegenover elkaar zaten. Rusland kwam naar verluidt met een zodanig zwaar pakket van voorwaarden voor vrede dat Oekraïne daar onmogelijk akkoord mee kan gaan.

Waslijst aan Russische eisen

Zo wil Moskou niet alleen internationale erkenning van de Krim en andere bezette gebieden als Russisch grondgebied, Oekraïne zou zijn troepen moeten terugtrekken uit gebieden die het nog stevig in handen heeft. De lijst met Russische eisen is nog aanzienlijk langer, en de voorwaarden werden strenger naarmate Poetin besefte dat Trump hem geen strobreed in de weg zou leggen. Voor Kyiv zou instemming met de Russische eisen neerkomen op overgave.

Voor Oekraïne betekent dit dat de oorlog voorlopig zal voortduren. Poetin lijkt nog altijd te geloven dat hij Oekraïne militair op de knieën kan dwingen. De Russische president kreeg de afgelopen maanden voldoende signalen uit Washington dat de Amerikaanse militaire steun aan Oekraïne op zijn einde loopt; daarmee zal Oekraïne op zichzelf aangewezen zijn, en op steun van Europa.

Trumps afzijdigheid plaatst de Europeanen in een moeilijke positie. Opvallend was de afgelopen dagen dat de VS de Europeanen wel bij het Oekraïne-overleg betrekken, al zitten ze niet aan tafel. Tegelijk wordt duidelijk dat Oekraïne heel snel een Europese kwestie kan worden, als Trump zijn aandacht inderdaad verliest.

Koorddansen

De Europeanen moeten koorddansen. Om Zelensky te helpen, moeten ze druk op Trump uitoefenen zodat hij Poetin onder druk zet. Tegelijk kunnen ze Trump, zeker publiekelijk, niet te hard aanpakken. De VS zijn voor Oekraïne gewoonweg te belangrijk. Bovendien speelt op de achtergrond de discussie over de toekomstige rol van de VS in de NAVO. De Europeanen spelen hun eigen rol aan de rand van de boksring waar niet alles is wat het lijkt te zijn.

Vorige week hadden Europese regeringsadviseurs overleg met Trumps minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio in Istanbul. Nadat het overleg tussen Rusland en Oekraïne, zoals verwacht, op vrijwel niets was uitgelopen, belden Europese leiders én Zelensky gezamenlijk met Trump. Ze drongen er bij hem op aan Poetin onder druk te zetten om een staakt-het-vuren te accepteren. Trump bracht de Europeanen vervolgens op de hoogte van zijn telefoontje met Poetin.

Lees ook

Zelensky wil topoverleg met Rusland, VS en Europese landen na gesprek Trump-Poetin

De Europeanen werden dus bijgepraat, maar niet gehoord. Europa dringt bij de VS aan op gezamenlijke sancties, maar daar komt niets van terecht. Europese ministers zouden deze dinsdag waarschijnlijk een zeventiende sanctiepakket goedkeuren en de Europese Commissie heeft aangekondigd aan nieuwe sancties te werken. Maar zonder extra Amerikaanse sanctiedruk kan Poetin die Europese dreiging eenvoudig terzijde schuiven – de sancties van de afgelopen jaren brachten hem ook niet tot inkeer.

Je hoopt op snel resultaat, maar dat is in het echte leven niet altijd mogelijk

Stap voor stap

NAVO-chef Mark Rutte en EU-buitenlandchef Kaja Kallas reageerden dinsdagochtend bij het begin van een vergadering van ministers van Defensie in Brussel behoedzaam. Rutte prees Trump en riep op tot geduld. „Je hoopt op snel resultaat, maar dat is in het echte leven niet altijd mogelijk. Het is een complex conflict. We gaan stap voor stap en moeten afwachten wat er deze week en volgende week gebeurt.” Kallas herinnerde eraan dat de Amerikanen hebben gezegd dat het niet zonder gevolgen kan blijven als Poetin niet akkoord gaat met een staakt-het-vuren. „We willen die ‘gevolgen’ van Amerikaanse kant graag zien.”