Onvoorspelbare reis komt ten einde: grootste ijsberg ter wereld brokkelt in hoog tempo af

„IJsbergen zijn inherent gevaarlijk," zei zeekapitein Simon Wallace begin dit jaar tegen de BBC vanaf het schip Pharos bij het onbewoonde eiland South Georgia, terwijl de grootste ijsberg ter wereld, zo groot als de provincie Zuid-Holland, langzaam dichterbij kwam. „Ik zou ontzettend blij zijn als hij ons gewoon volledig zou missen.”

Kapitein Wallace heeft zijn zin gekregen. A23a, zoals de ijsberg heet, lag maandenlang op ramkoers met het Britse eiland in de Zuidelijke Oceaan, maar is inmiddels om het eiland heen gedraaid en op ruime afstand gebleven.

Peter Bijl, paleo-oceanograaf van de Universiteit Utrecht, is niet verbaasd dat South Georgia gespaard bleef. „Dat hij daar tegenaan zou botsen, was voor mij eigenlijk nooit een realistisch scenario.” Om South Georgia ligt een brede strook ondiep water, waar de diepe muur van ijs onvermijdelijk tegen aan zou lopen.

Niet meer de grootste

Recente satellietbeelden laten zien dat de ijsberg sinds enkele dagen in hoog tempo afbrokkelt, in het relatief warme water ten noorden van South Georgia. Daardoor is het niet meer de grootste ijsberg ter wereld. Deskundigen verwachten dat het resterende ijsplaat, ter grootte van de provincie Utrecht, binnen enkele weken volledig uiteen zal vallen.

Lees ook

Mega-ijsberg loopt aan de grond bij dierenparadijs South Georgia

Het relatief warme water ten noorden van South Georgia, met een temperatuur boven het vriespunt zorgt er voor dat de ijsberg van onderaf sneller smelt.

Maar dat is niet de belangrijkste oorzaak voor het uiteenvallen, zegt Bijl: „De berg komt in stormachtig gebied, dan wordt het ijs instabiel en ontstaan er scheuren waar smeltwater inloopt. Dat smeltwater bevriest weer en werkt als een soort wig die het ijsplateau splijt. Daarom brokkelt hij nu zo snel af.”

Onvoorspelbare bewegingen

Stukken zo groot als vierhonderd vierkante kilometer drijven de Zuid-Atlantische Oceaan op, waar grote ijsbergen niet vaak voorkomen. Dat kan in theorie gevaarlijk zijn voor onoplettende schippers, zegt Bijl. „Maar tegenwoordig zijn veel schepen uitgerust met radar. Bovendien is het pad van de kleinere stukken op open oceaan goed te voorspellen.”

Het is juist in ondiep gebied, waar grote ijsbergen met een diepe kiel over de bodem schrapen, dat ijsbergen gevaarlijke onvoorspelbare bewegingen kunnen maken.

Bijna veertig jaar geleden brak A23a los van Antarctica. Het reusachtige gevaarte bleef daarna lange tijd vastzitten op de antarctische zeebodem tot het in 2022 noordwaarts begon te drijven, met een onzekere bestemming.

Toch was het onvermijdelijk dat de ijsschots ergens op deze breedtegraad uit elkaar zou vallen, zegt Bijl. „Er zijn periodes geweest aan het einde van ijstijden, zo’n 12 duizend jaar geleden, toen ijsbergen tot het zuidelijke puntje van Zuid-Afrika kwamen. Toen waren de bergen kennelijk nog groter en het water kouder.”

Voor de Zuid-Afrikaanse kust vonden geologen zandkorrels van het Antarctisch continent die met ijsschotsen zijn meegevoerd en daar achterbleven. Op dezelfde manier ontdekte men dat ijsschotsen uit Groenland ooit zo zuidelijk dreven als Madrid.

Zoet smeltwater

De huidige opwarming van de aarde zal ervoor zorgen dat meer en grotere ijsschotsen afbreken, al is het tempo waarmee dat gebeurt onzeker. Als veel ijs tegelijkertijd als smeltwater in de Zuidelijke Oceaan terecht komt, kan dat de klimaatverandering verder doen versnellen. Zoet smeltwater is lichter dan zout zeewater, waardoor het oppervlaktewater minder snel ververst. Daardoor is de oceaan minder goed in staat om het broeikasgas CO₂ op te nemen.

Op het noordelijk halfrond is daar al veel onderzoek naar gedaan, maar in de Zuidelijke Oceaan veel minder, zegt Bijl, die recent zelf een onderzoek naar het onderwerp heeft opgestart. Hij is daarvoor aangesloten bij EMBRACER, een netwerk van klimaatwetenschappers uit zes universiteiten en kennisinstellingen dat „feedbacks in het klimaatsysteem” onderzoekt, oftewel gevolgen van klimaatverandering die de klimaatverandering verder aanjagen.

Een enkele ijsberg, zelfs één zo groot als A23a, zal het klimaat niet beïnvloeden. „Dat is als een druppel in een glas water, de oceaan mixt heel snel. Maar een enorme Armada, een oorlogsvloot van ijsbergen, kan dat wel”, zegt Bijl. „In de zwartste klimaatscenario’s is dat denkbaar, bij het uiteenvallen van de ijskap.”