Opening academisch jaar liet de pijn op universiteiten zien over Gaza en bezuinigingen

De opening van het academisch jaar – de rituele hervatting van de lessen aan ’s lands universiteiten – zou een feestelijke dag moeten zijn. Immers: er treedt een nieuw cohort studenten aan dat zich gaat laven aan al het boeiends dat de wetenschap te bieden heeft. De traditie wil dat bij de plechtigheden speeches klinken waarin de aanwezigen op het hart wordt gedrukt álles uit het jaar te halen wat erin zit. Vaak is er ook nog plek voor enige zelffelicitatie, waarna de borrel kan beginnen.

Afgelopen maandag was de sfeer op veel universiteiten echter niet bijzonder feestelijk. Er was sprake van zorgen en pijn. Bezuinigingen op het hoger onderwijs en de oorlog in Gaza wierpen hun schaduw over de bijeenkomsten. In Enschede verstoorden activisten de toespraak van premier Schoof, terwijl in Eindhoven minister Brekelmans (Defensie, VVD) enige tijd moest ophouden met spreken vanwege protestgeroep vanuit de zaal. Rector Peter-Paul Verbeek van de Universiteit van Amsterdam zag zich zelfs genoodzaakt na zijn toespraak de rest van de plechtigheid af te gelasten omdat pro-Palestina-demonstranten weigerden hun luidruchtige actie te beëindigen.

Het is betreurenswaardig dat het in Amsterdam zo ver moest komen. Universiteiten zijn bij uitstek de plek waar moeilijke gesprekken gevoerd moeten worden. Vereiste daarvoor is wel dat iedereen de kans krijgt om te praten én dat er naar iedereen geluisterd wordt – ook als de emoties om begrijpelijke redenen hoog oplopen. Academische vrijheid kan niet zonder een zekere hoffelijkheid.

In Amsterdam, maar ook elders, keerden demonstranten en bestuurders zich gezamenlijk tegen de bezuiniging die de universiteiten kregen opgelegd door het kabinet-Schoof. Dit kabinet, dat verder vrijwel niets voor elkaar heeft gebracht, kortte het onderwijs dit jaar met 430 miljoen euro, waarvan het grootste deel door de universiteiten moest worden opgebracht. Op deze plek is eerder betoogd wat een slecht idee dat was: onderwijs is geen kostenpost, maar een belangrijke investering in de toekomst van het land.

Zo staat de academie midden in de onrust waarmee de maatschappij te kampen heeft. Belaagd van buiten en verdeeld van binnen – want niet iedereen denkt hetzelfde over de manier waarop met het conflict in Gaza moet worden omgegaan. Actievoerders eisen dat instellingen hun banden met Israël verbreken. Hierdoor aangespoord hebben universiteiten in kaart gebracht wat die banden precies behelzen en is in sommige gevallen de samenwerking beëindigd omdat het ging om instellingen die banden hebben met het Israëlische leger.

Voor de actievoerders gaat dat niet ver genoeg. Zij willen dat er nú meer gebeurt, terwijl universiteiten eerst duidelijke procedures en criteria willen formuleren voordat ze tot een beslissing komen. Dat is, ook al gaat het daardoor allemaal trager, een verstandige koers. Zulke protocollen kunnen dan bijvoorbeeld ook gebruikt worden bij een land als China. Daarmee werken universiteiten graag samen, terwijl er veel mankeert aan de naleving van de mensenrechten.

Wat betreft de financiële vooruitzichten zullen de universiteiten net als de rest van Nederland reikhalzend uitkijken naar de verkiezingen en de vorming van een nieuw kabinet. Het is te hopen dat tegen die tijd de hartenkreet over de bezuinigingen niet vergeten is. Juist in tijden van oplopende spanningen – nationaal en mondiaal – zijn wetenschap en onderwijs van groot belang.