Optimistisch JA21 hoopt teleurgestelde PVV-stemmers te lokken

6 uren geleden 1

Het kabinet in? Waarom niet? Tien zetels? Waarom niet? Misschien nog wel meer. „Het is een bijzonder moment”, zegt JA-21-partijleider Joost Eerdmans. „We hebben er nog nooit zo goed voorgestaan.”

Deze donderdag presenteert JA21 haar programma voor de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober. De rechtse partij blaakt van het zelfvertrouwen: de peilingen zijn goed, zo rond de zeven zetels (nu is dat er één). De provinciale afdelingen draaien prima, er zijn de afgelopen tijd een talentenpool en een wetenschappelijk instituut opgezet, er is een nieuw zeskoppig bestuur, en het aantal leden stijgt sinds begin dit jaar weer. „We zijn er nu klaar voor, er is rust in de partij”, zegt partijvoorzitter Elrie Bakker. Als toetje traden ook oud-PVV-staatssecretaris Ingrid Coenradie en Kamerlid Diederik Boomsma (ex-NSC) toe tot JA21, waarmee de partij extra stemmen hoopt te trekken. „Een enorme boost”, vindt Eerdmans.

Van crisis naar crisis

Maar vanzelfsprekend is dat optimisme niet. De nog geen vijf jaar oude partij komt van ver. JA21 komt voort uit een afsplitsing van Forum voor Democratie. Eerdmans en Annabel Nanninga verlieten FVD in 2020 omdat de partijleiding antisemitisme, racisme en homofobie bij de jongerenafdeling onvoldoende zou hebben bestreden. Samen richtten ze JA21 op. In 2021 maakte de nieuwe partij een succesvol debuut bij de Tweede Kamerverkiezingen: drie zetels.

Maar lang duurde die vreugde niet. Twee jaar later, in 2023, leek het einde alweer nabij, toen JA21 van de ene crisis in de andere duikelde.

In maart 2023 klaagden ontevreden leden in een brandbrief over het gebrek aan interne democratie binnen de partij, die volgens hen voornamelijk fungeert als baantjesmachine voor Eerdmans en Nanninga – de vrouw van Eerdmans was ook een tijdje penningmeester van de partij. De brief werd medeondertekend door Kamerleden Derk Jan Eppink en Nicki Pouw, die opstapten en hun zetels meenamen. Pouw is nu demissionair staatssecretaris voor langdurige zorg namens BBB.

In augustus van dat jaar volgde een nieuwe brandbrief, ditmaal van campagnecoördinatoren, die vreesden voor een slechte voorbereiding op de Tweede Kamerverkiezingen in 2023. De partij verloor in die periode ook nog twee Europarlementariërs en meerdere Provincale Statenleden – in Utrecht zelfs de hele fractie. Bij de Kamerverkiezingen eind 2023 haalde de partij net een zetel. Over die zwarte periode heeft JA21 het liever niet meer. De partij was net nieuw toen, er zaten veel opportunisten bij, en er waren continu verkiezingen, zo zeggen ze. Dat zorgde voor een slechte start.

Afzetten tegen de PVV

Dat de partij nu weer wat steviger op de benen staat, komt precies op tijd. JA21 lonkt naar nieuwe kiezers op de rechterflank, nu de PVV weinig heeft bereikt in het kabinet, de VVD wegzakt in de peilingen, en FVD voor veel kiezers te extreem is. JA21 hoopt vooral teleurgestelde PVV-kiezers op te rapen. „De kiezer wil een kabinet dat levert”, zei Eerdmans tijdens een ledenvergadering eerder dit jaar. In het verkiezingsprogramma schrijft hij: „Geen gratis bier, gouden bergen of gemakzuchtige oneliners, maar uitgewerkte plannen (...).” JA21 omschrijft zichzelf graag als „nuchter”, „realistisch” en „fatsoenlijk, degelijk rechts”.

Die nadruk op constructief meedoen heeft JA21 ook bikkelhard nodig om zich te kunnen onderscheiden van de PVV, want inhoudelijk lijken ze nogal op elkaar: kritisch op immigratie en Europa, tegen klimaatdoelen, voorstander van strenger straffen. In het verkiezingsprogramma noemt JA21 het beperken van asielmigratie „de hoogste prioriteit”. Regels voor gezinshereniging van minderjarigen moeten worden verscherpt, uitgeprocedeerde asielzoekers krijgen een enkelband om te voorkomen dat ze de illegaliteit ingaan. De partij wil versterkte gebedsoproepen verbieden, een boerkaverbod, en strenger toezicht op islamitisch onderwijs. De partij wil verder een minister voor Overheidsefficiëntie en Autonomie die „de sluipende groei van de bureaucratie moet terugdringen en de steeds snellere groei binnen ministeries en andere overheidsinstanties moet stoppen.” Verschillen met de PVV zitten vooral op sociaal-economisch gebied, waar de PVV zich linkser profileert en JA21 meer liberaal is. Conservatief-liberalen, noemen ze zichzelf.

Als staatssecretaris zag Ingrid Coenradie dat de praktijk weerbarstiger is dan de theorie

In het verkiezingsprogramma zijn sommige plannen iets genuanceerd ten opzichte van de vorige verkiezingen. Zo wilde de partij twee jaar geleden „iedere vorm van voorwaardelijke invrijheidstelling voor gedetineerden afschaffen”, nu staat er dat gedetineerden verplicht een resocialisatieplan moeten maken als „harde voorwaarde voor eventuele voorwaardelijke invrijheidstelling”. En de passage over het aanscherpen van tbs („afschaffen onbegeleid verlof, beperken en sneller intrekken van begeleid verlof (...)” is helemaal verdwenen. In die aanpassingen is de hand te zien van nieuwkomer Coenradie, zegt Eerdmans. Als staatssecretaris zag zij dat de praktijk weerbarstiger is dan de theorie.

Gevaren op de loer

De kleine aanpassingen kunnen wellicht ook handig zijn als tegemoetkoming richting een gematigder partij als het CDA. Een kabinet met CDA, VVD, BBB en zijn eigen partij ziet Eerdmans wel zitten, al moet daar nog veel voor gebeuren.

Zo moet de VVD niet te veel blijven zakken in de peilingen. De PVV-kiezer moet ‘loskomen’ en de overstap naar JA21 maken – voorlopig lijkt de partij van Wilders aardig stand te houden. JA21 vreest ook een tweestrijd tussen links en rechts, zoals bij de vorige verkiezingen, waarbij de PVV veel rechtse stemmen naar zich toetrok. Ook intern liggen clashes op de loer door de aanwezigheid van zeer uitgesproken kandidaten. Zo staat Nanninga (nummer twee op de lijst) voor een rechtsere koers, Coenradie voor een linksere. Eerdmans botste zelf in de Kamer dit voorjaar met Coenradie over het plan gevangenen twee weken eerder vrij te laten vanwege capaciteitsgebrek. „Bizar en ongeloofwaardig”, vond hij. In het verkiezingsprogramma staat dat onderwerp nu voorzichtig omschreven als „fors investeren in het renoveren en uitbreiden van de capaciteit in het gevangeniswezen”.