Substack is voor velen hét nieuwbriefplatform, maar ligt ook onder vuur. Zijn er alternatieven?

Het Amerikaanse platform Substack leek twee jaar geleden de uitweg voor journalisten die hun essays en diepgravende stukken zagen lijden onder de snelheid van de aandachtseconomie. Substack is een platform waarop schrijvers heel eenvoudig een nieuwsbrief kunnen zetten, delen met lezers en nieuwe lezers kunnen bereiken. Het platform biedt zowel mailinglijsten als een socialemediafunctie, waar gebruikers via ‘notes’ op elkaar kunnen reageren.

Intussen is er steeds meer controverse over het in 2017 opgerichte platform. Onder het mom van ‘vrijheid van meningsuiting’ houden de oprichters van het platform hun handen af van de content die binnen de nieuwsbrieven met miljoenen abonnees worden gedeeld. Auteurs met extreme meningen, tot nazi’s aan toe, krijgen daarom vrij baan en bouwen gemeenschappen op, die regelmatig de grenzen opzoeken van ethiek en mensenrechten. Een ongelukkige push-notificatie waarin een nazi-nieuwsbrief aan gebruikers werd aangeraden, bracht de problemen op Substack deze maand opnieuw onder de aandacht.

In Nederland is het aantal abonnees van Substack-nieuwsbrieven nog niet te vergelijken met die van de kranten, maar in de Verenigde Staten is Substack een concurrent geworden, door auteurs die voor zichzelf zijn begonnen. Met een maandelijks bezoekersaantal van bijna 75 miljoen verslaat Substack puur op pageviews onder meer de Wall Street Journal. In mei ging het aantal betalende abonnees de grens van 5 miljoen over. Met die abonnementen verdienen de bekendste Amerikaanse Substackers jaarlijks tot wel een miljoen dollar. Voor hen is het platform een manier om direct inkomsten te krijgen uit hun werk, zonder dat er een krant of uitgever tussen zit. Substack rekent een klein percentage van de inkomsten.

Nederlandse journalisten

Ook in Nederland worden deze voordelen gezien, want veel Nederlandse journalisten, schrijvers en mediafiguren houden naast hun gebruikelijke werk een Substack bij. Zo staan Ernst-Jan Pfauth, Stefan Noordhoek en Alexander Klöpping bovenaan de Nederlandse toplijst met ieder meer dan 30.000 (gratis) abonnees. En ook journalisten Jonas Kooyman (met nieuwsbrief Havermelkelite), Mara Grimm (De Tafel van Grimm) en Adriaan ter Braack (Sjamadriaan) zijn te vinden in de populairste Substacks van Nederland. Dieuwke Wynia, voormalige hoofdredacteur van De Wereld Draait Door, gebruikt het platform om, zonder tegenspraak, haar versie van het verhaal te brengen over de tijd waarin ze voor de talkshow en de in opspraak geraakte presentator Matthijs van Nieuwkerk werkte.

De ongefilterde focus op vrije meningsuiting levert het platform regelmatig kritiek op.

In 2022 en 2023 doken er ook al extremistische nieuwsbrieven op. Substackers riepen het platform per brief op in actie te komen tegen het extremisme en uitten hun kritiek omdat het platform de mogelijkheid biedt voor ‘nazi’s om een gemeenschap op te bouwen en daar ook nog geld aan te verdienen’. Substack besloot geen beleid te voeren tegen de extreem-rechtse Substackers. „We denken niet dat censuur het probleem oplost, het maakt het zelfs nog erger”, gaf mede-oprichter Hamish McKenzie destijds als reden. Onder druk verwijderden de oprichters toch enkele nazi-substacks, maar volgens critici zette het gebrek aan optreden juist de deur open voor meer extremistische schrijvers.

Alternatieven

Door de lage welwillendheid bij de oprichters om in actie te komen, overwegen veel Substackers nu over te stappen naar alternatieven. Allereerst is er het eveneens Amerikaanse Beehiive. Het is een soortgelijk platform voor individuele schrijvers van nieuwsbrieven met als doel schrijvers geld te laten verdienen aan hun online volgers. Evenals Substack geeft Beehiiv schrijvers de mogelijkheid hun eigen nieuwsbrief te bouwen en deze op basis van een abonnement naar hun volgers te sturen.

Beehiiv heeft daarnaast, wegens zijn uitgebreide marketing die ook is terug te zien in de aangeboden functies (zoals advertentieopties), een commerciëler karakter. Beehiiv probeert te concurreren met Substack en startte begin dit jaar een mediacollectief, om journalisten naar hun platform te trekken en te ondersteunen.

Lees ook

Weg van TikTok, X of Insta - waar kun je heen?

Wat Beehiiv wel mist door de focus op nieuwsbrieven en marketing, is het gemeenschapsaspect dat veel schrijvers waarderen op Substack. De socialemediafuncties zorgen ervoor dat schrijvers en lezers allemaal op één platform aanwezig zijn. Door de populariteit van Substack hebben veel lezers een soort persoonlijke kiosk opgebouwd en via aanbevelingssystemen ontdekken gebruikers nieuwe nieuwsbrieven. Door de simpliciteit van Substack ten opzichte van de vele technische functies van Beehiiv blijft Substack voor veel gebruikers een snel en makkelijk op te pakken platform.

Ghost biedt een ander alternatief. Dit opensourcepubliciteitsplatform wordt beheerd door een non-profitorganisatie, waarvan de medewerkers op afstand opereren. Hierdoor is het platform een niet-Amerikaanse optie. Met het systeem kan de schrijver zijn eigen server beheren, met eigen beheer over de data. Het platform is ooit opgericht om een makkelijker alternatief te bieden voor de WordPress-gebruikers die problemen hadden met het opzetten van blogs via het systeem.

Ghost focust op het beheren van blogs, zonder complexe content-managementsystemen op te nemen in de functies. Maar juist door het zelf beheren van de server is Ghost voor gebruikers met weinig technische kennis minder toegankelijk dan Substack. En doordat de nieuwsbrieven allemaal op een eigen server worden beheerd, ontbreekt ook hier het gemeenschapsaspect.

Een aantal grote Amerikaanse Substackers – onder wie Marisa Kabas, Luke O’Neil en Ryan Broderick – verlieten het platform vorig jaar al. Ze hadden persoonlijke problemen met het beleid op het platform. Broderick (Garbage Day) koos voor Beehiiv, maar zette in zijn Substack-afscheid Ghost ook neer als een goed alternatief, omdat „Ghost niet probeert te concurreren met Twitter door al zijn gebruikers in één tijdlijn te proppen”. Ty Burr van Ty Burr’s Watchlist stapte wel over naar Ghost. Een jaar na zijn overstap gaf hij aan vooral het aanbevelingssysteem in de gemeenschap van Substack te missen.

In Nederland lijken Substackers nog geen abrupte overstap te maken, al houden zij zich wel bezig met de discussie, zoals te zien onder een Bluesky-post van Menno van den Bos ( nieuwsbrief De Hype is Real en ook freelance medewerker voor onder meer NRC), waarin hij een kritisch essay deelt over het extremisme op Substack. Onder meer Adriaan ter Braack en Rocher Koendjbiharie (van De Ruimtezoeker) zeggen in een reactie na te denken over alternatieven, maar Ter Braack zegt „er nog niet over uit te zijn”.