Van onstuimige klappen tot precisiewapens: zo perfectioneerde toptennisser Aryna Sabalenka haar grillige spel

In een tennishal in de Kazachstaanse stad Aktobe ervaart Eva Wacanno de enorme potentie van haar tegenstander. Die woensdagochtend, eind januari 2015, speelt ze op een klein proftoernooi in de tweede ronde tegen de dan 16-jarige Aryna Sabalenka. Buiten is het bijzonder koud, herinnert Wacanno zich, binnen moet ze hard werken tegen de Wit-Russische belofte.

Wacanno is onder de indruk van haar verschijning – Sabalenka is groot, heeft stevige schouders en een onbevreesde uitstraling. Ze is net begonnen in het proftennis, heeft nog niet eens een officiële ranking, plaatste zich in Kazachstan via de kwalificatie voor het hoofdtoernooi. Ter voorbereiding bekeek Wacanno al wat wedstrijdbeelden van haar. „Ze speelde superkrachtig, erg aanvallend. Maar het was allemaal nog heel ruw.”

Met haar forehand speelt Sabalenka zeer aanvallend, schrijft Wacanno in haar schriftje met aantekeningen na de partij. Die wint de zeven jaar oudere Nederlandse op ervaring. „Met die forehand wilde ze echt domineren. Die sloeg ze erg hard, een en al power. Dat ging toen ook gepaard met heel veel fouten.”

Het grote publiek leert dat grillige talent in de jaren daarna snel kennen – sinds eind 2018 staat Sabalenka vrijwel onafgebroken in de top-15 van de wereld. Haar op kracht gebaseerde tennis levert vaak weergaloze winners op, maar die wisselt ze af met veel afzwaaiers.

Regelmatig raakt ze verstrikt in haar spel, gaat ze ten onder aan dubbele fouten, of aan haar forehand die opeens compleet wegvalt. „Er hoefden maar een paar ballen mis te gaan, en ze kon het kwijt zijn”, zegt oud-prof Richèl Hogenkamp, die in het begin van haar carrière tegen Sabalenka speelde.

Inmiddels is de 27-jarige Sabalenka uitgegroeid tot een van de meest dominante spelers op de tour. Sinds vorig jaar oktober is de Wit-Russische onafgebroken nummer één van de wereld. In de laatste tien grandslamtoernooien haalde ze zes finales. Ze won er drie, waaronder de US Open van vorig jaar. Ze is dus titelverdediger bij het toernooi dat deze zondag in New York begint. Ter vergelijking: vóór 2023 haalde ze niet één grandslamfinale.

Aan die dominantie gingen subtiele, maar cruciale veranderingen vooraf. De vernieuwde Sabalenka is in technisch en tactisch opzicht een stuk stabieler én gevarieerder. Hoe maakte ze die omslag? Hoe ontwikkelde een ruwe diamant zich tot een van de meest succesvolle spelers van dit decennium?

De wanhoop nabij

Als sportwetenschapper Shane Liyanage in 2020 wordt toegevoegd aan haar begeleidingsteam, ziet hij in de data dat niemand in het vrouwencircuit zoveel kracht gebruikt als Sabalenka. Zelfs meer dan tennisicoon Serena Williams, inmiddels gestopt. Mede doordat zij „haar kracht kon beheersen” wist Williams 23 grandslamtitels te winnen, vertelt Liyanage via de telefoon.

De uitdaging voor Sabalenka wordt om haar uitzonderlijke power beter te doseren. Die metamorfose begint met haar service, zonder meer de belangrijkste slag in het tennis. Op goede dagen kan die een wapen zijn voor Sabalenka. Maar zodra haar ritme en vertrouwen wegvallen, of de spanning oploopt, is haar service een groot probleem.

Sabalenka is de wanhoop nabij, begin 2022 in Australië. Als nummer twee van de wereld verliest ze bij twee toernooien op rij in de eerste ronde van laaggeplaatste speelsters. Ze krijgt haar service nauwelijks over het net, raakt gefrustreerd en moet huilen. In totaal slaat ze in die twee partijen 39 dubbele fouten – uitzonderlijk veel. Om erger te voorkomen kiest Sabalenka zelfs voor onderhandse services.

Haar blokkade wordt ook wel ‘yips’ genoemd, een onverklaarbare motorische uitval bij sporters. „Ik dacht alleen maar: alsjeblieft, iemand moet me helpen om deze fucking service te verbeteren,” zegt Sabalenka er later over tegen The Guardian.

Die hulp komt in augustus 2022. Sabalenka heeft dan net een wedstrijd verloren van Coco Gauff, waarin ze achttien dubbele fouten slaat. Drie dagen later gaat ze aan de slag met Gavin McMillan, een Canadese biomechanicus.

Ze werken specifiek aan de techniek van haar service. Vaak wordt de verklaring voor dubbele fouten – of andere gebreken van spelers – gezocht in het mentale aspect. Maar de oorzaak ligt meestal in de vaardigheden, vindt MacMillan.

Op zijn advies maakt Sabalenka haar lange, ‘schokkerige’ servicebeweging efficiënter en vloeiender, onder meer door de bal in de opgooi iets meer voor zich te plaatsen. Ze varieert meer: waar ze voorheen vooral hard en vlak sloeg, dus zonder effect aan de bal te geven, serveert ze nu gecontroleerder en met meer spin. Daardoor stuit de bal hoger op, waardoor hij minder vaak in de ‘slagzone’ van de tegenstander komt, die dus meer moeite heeft de bal te retourneren.

Het resultaat van de aanpassingen is direct zichtbaar: in het volgende toernooi is het aantal dubbele fouten beduidend lager. Het verschil is ook over een langere periode groot, blijkt uit cijfers van vrouwentennisorganisatie WTA. Waar Sabalenka in 2022 gemiddeld nog acht dubbele fouten per duel sloeg, zakte dat in 2023 naar vier en in 2024 naar drie – een acceptabel aantal. Tegelijkertijd slaat ze meer aces. En dat maakt het een stuk makkelijker om haar servicegames te behouden.

‘Te veel hit or miss’

Nu de service beter loopt, is er ruimte én vertrouwen om te werken aan dat andere potentiële wapen waarover Sabalenka beschikt: haar forehand. Door de kracht die ze in haar bovenlichaam heeft, kan ze daarmee veel hardere klappen uitdelen dan de meeste van haar tegenstanders.

Dat doet ze dan ook: bijna elke bal probeert ze met volle kracht te slaan. Het levert haar veel punten op, maar kost haar ook veel. Zeker in wedstrijden waarin het minder loopt, vliegen veel van haar keiharde forehands uit.

„Ze verloor te veel wedstrijden door fouten”, zegt dataspecialist Liyanage. „Ze was niet constant genoeg om zeven wedstrijden op rij te winnen op een grand slam.” Het was, zegt MacMillan, „te veel hit or miss”.

Allereerst overtuigden zij Sabalenka ervan dat ze wedstrijden kan winnen door minder krachtig te spelen, zegt Liyanage. „We zijn afgestapt van de mentaliteit dat wedstrijden volledig met winners moeten worden gewonnen.” De instelling is nu om met die forehand veel druk te zetten en de tegenstander fouten te laten maken.

Sabalenka slaat een forehand in de kwartfinale van Wimbledon, eerder deze zomer.

Foto Hannah Peters / Getty Images

Sabalenka moet haar forehands op ongeveer 85 procent van haar vermogen slaan om de foutenlast te verminderen en toch te kunnen heersen. In absolute snelheid komt dat bij Sabalenka gemiddeld neer op 124 kilometer per uur, zegt Liyanage. Dat is nog altijd uitzonderlijk hard voor vrouwen én mannen: vorig jaar bleek op de US Open dat Sabalenka haar forehand gemiddeld harder slaat (129 kilometer per uur) dan mannelijke topspelers.

Daarnaast moet ze op technisch vlak aanpassingen doen om meer controle over de bal te krijgen. Een effectieve manier om kracht en controle te bundelen is door met meer topspin te slaan. Dan krijgt een bal voorwaartse rotatie mee, gaat hij hoger over het net en daalt hij na het bereiken van zijn hoogste punt sneller.

De kans is daardoor groter dat de bal binnen de lijnen landt, ook als je hard slaat. Bovendien stuit de bal door de rotatie extra hoog en snel op, wat het voor tegenstanders moeilijk maakt om terug te slaan. Rafael Nadal, 22-voudig grandslamwinnaar, beheerste die techniek uitzonderlijk goed.

Net als de meeste andere vrouwen slaat Sabalenka van nature vrij ‘vlak’, dus zonder topspin. Dat is verklaarbaar: vrouwen hebben gemiddeld minder kracht en explosiviteit in hun bovenlichaam. Om met veel topspin te slaan, moet je je racket bij het raakpunt heel snel over de bal ‘trekken’, en daar komt die explosiviteit goed van pas. Sabalenka heeft veel meer kracht in haar bovenlichaam dan de meeste van haar vrouwelijke collega’s, en kan de topspin dus makkelijker toevoegen aan haar wapenarsenaal.

Om een grandslamkampioen te kunnen worden moest Sabalenka haar topspin rate verhogen, zegt Liyanage. Het streven is 2.400 voorwaartse rotaties per minuut – Nadal zat boven de 3.600. Om tot dat aantal te komen, werd Sabalenka net als bij haar service geholpen door biomechanicus MacMillan voor de technische aanpassingen.

Rotatie van bovenlichaam

Het begint allemaal bij het voetenwerk. Sabalenka heeft de neiging om te veel naar de bal toe te rennen, zei ze oktober vorig jaar. „Dat is eigenlijk logisch, ik neem daarmee tijd weg van mijn tegenstander”, legde ze uit. „Maar ik moet juist wachten op het juiste moment om de forehand te raken, om de juiste rotatie te maken. Dat geeft me veel meer kracht en controle.”

Sabalenka moet met haar hele gewicht afzetten op haar rechterbeen. Ze komt daarbij vaak iets van de grond, en landt dan op haar linkerbeen. Dit geeft haar de rotatie die ze nodig heeft om met veel kracht te slaan. „Iedereen concentreert zich op wat de armzwaai doet, maar dat is niet waar een speler kracht uit haalt. Dat is de wervelkolom”, zegt MacMillan.

De juiste rotatie van haar bovenlichaam is ook van groot belang. Als Sabalenka klaar gaat staan om een forehand te slaan, roteert ze haar schouders om haar racket naar achteren te brengen. Daarbij houdt ze haar linkerhand zo lang mogelijk op haar racket. Doet ze dat niet, dan bestaat de kans dat haar bovenlichaam niet genoeg roteert om hard uit te kunnen halen.

Bij de achterzwaai houdt ze haar racket hoog, verticaal achter zich. Dit zorgt ervoor dat als ze eenmaal haar arm richting de bal zwaait, haar hand beter om haar pols kan draaien en de rest van haar arm in een vloeiende beweging volgt.

Haar arm is daarbij slechts licht gebogen, waardoor ze er een betere zwieper mee kan geven dan als ze hem in een hoek van negentig graden houdt, zoals veel speelsters doen. Voorheen hield ze haar racket te laag en was haar slag dus minder soepel. Ze kon de bal ook toen heel veel kracht meegeven, maar met minder controle.

Op het moment van balcontact houdt ze haar racketblad schuin naar voren. Ze zwiept haar racket over de bal heen, waardoor die veel meer topspin en snelheid meekrijgt. „Vroeger duwde ze de bal eigenlijk naar voren”, zei MacMillan eerder tegen een tennissite. „Daarmee verlies je juist snelheid.”

Oude gewoontes

De technische aanpassingen helpen Sabalenka om haar natuurlijke kracht gedoseerd te gebruiken. Dat heeft haar forehand veranderd van een wisselvallig gevaar in een precisiewapen. Haar aanpak krijgt navolging: concurrent Coco Gauff traint deze week in aanloop naar de US Open ook met MacMillan.

Het tennisseizoen is lang en vol, voor grote veranderingen is eigenlijk weinig ruimte. Toch voerde Sabalenka de nieuwe techniek in korte tijd door. In januari 2023 was het eerste resultaat te zien. Toen won ze in de finale van de Australian Open van Elena Rybakina – haar eerste grandslamtitel. Haar diepe en ‘zware’ (want vol topspin) forehand maakte volgens MacMillan het verschil.

Dat ze niet terugviel op oude gewoonten, maar haar ‘nieuwe’ forehand onder druk wist te gebruiken, laat zien dat haar zelfvertrouwen is gegroeid. Haar forehand is inmiddels de sterkste van de tour.