Veldkamp werd zelf kritischer op Israël, maar liep in binnen- en buitenland tegen muren op

De buitenlandminister die lange tijd geloofde dat alleen praten met Israël zinvol was, treedt uiteindelijk af omdat hij geen extra sancties tegen het land kan instellen. Het laat de diplomatieke metamorfose zien die Caspar Veldkamp (NSC) de afgelopen maanden doormaakte.

Vrijdagavond maakte Veldkamp na urenlang koortsachtig overleg in de ministerraad bekend dat hij zijn ontslag aanbiedt en per direct opstapt, net als de andere NSC-bewindslieden. Veldkamp zei dat hij er „onvoldoende vertrouwen” in heeft dat hij „de komende weken, maanden, of zelfs jaar, de ruimte krijg om zelf de koers uit te zetten die ik nodig acht”.

De dramatische stap van Veldkamp en zijn NSC-collega’s komt aan het einde van een week waarin binnen de demissionaire regeringscoalitie de onenigheid over het Israël-beleid openlijk zichtbaar werd. Veldkamp zei donderdag voor een nieuw Kamerdebat over de catastrofe in Gaza dat hij „meer maatregelen” tegen Israël noodzakelijk achtte vanwege de ingezette aanval op Gaza-Stad en de aankondiging van de bouw van duizenden extra woningen in nederzettingen op de bezette Westelijke Jordaanoever.

In het Kamerdebat donderdagavond kon hij echter niet beloven dat zijn collega’s in het kabinet er hetzelfde over denken en de extra sancties er vrijdag ook zouden komen.

Vrijdag bleek dat Veldkamp voor zijn beurt had gesproken en bakzeil moest halen. De minister sprak over „tegendruk” in verschillende recente ministerraden van zijn andere coalitiepartners, BBB en in mindere mate de VVD.

Lees ook

In navolging van Veldkamp stappen alle bewindspersonen van NSC uit kabinet, uit onvrede over Gaza-koers

Verbitterd

Veldkamp had vrijdag in de ministerraad „onvoldoende steun” ervaren om „betekenisvolle maatregelen” tegen Israël te kunnen nemen. Op tafel lag in elk geval een plan om nationaal een verbod in te stellen voor handel met de illegale Israëlische nederzettingen. Veldkamp wilde in ieder geval zo’n soort sanctie kunnen presenteren, maar kreeg naar eigen zeggen dus onvoldoende steun – al zeiden VVD en BBB dat de gesprekken hierover nog liepen.

Coalitiepartner VVD had donderdag in het Kamerdebat nog om een Europees verbod gevraagd, maar dat zou te lang kunnen duren, vond Veldkamp.

Veldkamp klonk vrijdag enigszins verbitterd toen hij sprak over „de unfaire kritiek” die hij in de Tweede Kamer kreeg van de linkse oppositie en ook maatschappelijke organisaties. „Alsof ik geen geweten heb.” Terwijl de NSC-minister zelf juist vond dat hij al maandenlang „vooropliep” in zowel de Europese Unie als het demissionaire kabinet om extra maatregelen tegen Israël voor elkaar te krijgen.

In zijn ministerschap maakte Veldkamp ontegenzeggelijk een ontwikkeling door als het om zijn houding tegenover Israël gaat. De minister, die eerder in zijn carrière jarenlang als ambassadeur in Tel Aviv werkte, trad in juli vorig jaar aan, driekwart jaar na de terreuraanslag van Hamas op 7 oktober 2023 en het begin van de Gaza-oorlog. In het eerste jaar van zijn ministerschap koos Veldkamp, in lijn met zijn voorgangers in Rutte-IV, voor een diplomatieke koers richting de regering-Netanyahu. Israël achter de schermen aanspreken, en soms openlijk veroordelen, zou het beste werken om resultaat te bereiken, herhaalde Veldkamp in interviews en Kamerdebatten.

Zichtbare resultaten van die aanpak bleven echter uit. En toen Israël in maart van dit jaar eenzijdig een staakt-het-vuren verbrak en de bombardementen op Gaza op meedogenloze wijze hervatte, was een verandering bij Veldkamp zichtbaar. In april ontbood hij voor het eerst de Israëlische ambassadeur, nadat vijftien Palestijnse hulpverleners door het Israëlische leger waren vermoord. En in mei maakte hij zich in Europa hard voor een onderzoek naar het opschorten van het EU-Associatieakkoord met Israël, waarmee Nederland van een van de minst kritische EU-landen veranderde in een land met een behoorlijk strenge lijn.

Duitsland

Veldkamp bleef zowel in Brussel als Den Haag tegen problemen aanlopen. Het door Veldkamp gevraagde EU-onderzoek naar de Israëlische misdaden in Gaza kwam er, maar bleef op de eerste EU-vergaderingen daarna zonder consequenties. Voor het opschorten van de handelsvoordelen is in EU-verband een meerderheid van lidstaten nodig en die kwam er niet, doordat landen als Duitsland zo’n stap te ver vinden gaan.

In eigen land had Veldkamp het in de regeringscoalitie vanaf het begin lastig. Door de deelname van de PVV aan het kabinet-Schoof werd de tweestatenoplossing voor het eerst in lange tijd niet genoemd in het regeerakkoord, hoewel Nederland daar officieel wel naar bleef streven. Maar PVV-leider Geert Wilders, die onvoorwaardelijk achter Israël staat en tegenstander is van een Palestijnse staat, zou Veldkamp lange tijd openlijk tegenwerken. Zo belde Wilders rechtstreeks met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en Israëlische ministers, wat diplomatiek ongebruikelijk is, en bracht hij eind vorig jaar een bezoek aan een illegale Israëlische nederzetting terwijl Nederland tegenstander is van het nederzettingenbeleid.

Het vertrek van de PVV uit het kabinet begin juni bood enige politieke ruimte voor een kritischer lijn jegens Israël. Veldkamp stelde eind vorige maand voor het eerst nationale sancties in tegen Israël door de extreemrechtse ministers Itamar Ben-Gvir (Nationale Veiligheid) en Bezalel Smotrich (Financiën) tot persona non grata te verklaren. Voor de linkse oppositie was dat allemaal nog lang niet genoeg. Veldkamp kreeg continu te horen dat hij als minister veel te weinig deed om een genocide in Gaza te voorkomen. De linkse partijen verweten hem dat er nog geen volledig wapenembargo en verbod op handel met de nederzettingen was.

Maar Veldkamp zat tussen twee vuren, want een rechtse Kamermeerderheid was juist huiverig voor al te strenge sancties tegen bondgenoot Israël, inclusief de coalitiefracties van zijn eigen NSC, de VVD en BBB. En zo liep Veldkamp uiteindelijk internationaal én nationaal vast als het om een hardere aanpak van Israël ging. Nederland staat er internationaal in elk geval niet fraai op: terwijl de vernietiging in Gaza onverminderd voortgaat, legt politieke verdeeldheid het demissionaire kabinet lam en is een ding zeker: de Palestijnen zijn op geen enkele manier geholpen.