Veldkamp ziet in Antalya ‘zeer brede steun’ voor plan Rutte over verhoging NAVO-norm

4 uren geleden 1

Met nog maar zes weken te gaan tot de NAVO-top in Den Haag (24 en 25 juni) neemt de spanning in het bondgenootschap over toekomstige defensie-uitgaven toe. Op tafel ligt een torenhoge Amerikaanse eis om de NAVO-norm te verhogen naar 5 procent. Sommige Europese landen moeten daar niet aan denken, maar voor de VS zijn de Europese defensie-uitgaven het belangrijkste onderwerp op de Haagse agenda.

Om de discussie te stroomlijnen heeft secretaris-generaal Mark Rutte twee weken geleden een ‘scoping-paper’ op tafel gelegd. De defensie-uitgaven moeten stijgen van jaarlijks 2 procent van het bruto binnenlands product naar 5 procent. Daarvan moet 3,5 procent besteed worden aan klassieke defensie-uitgaven, 1,5 procent mag besteed worden aan randvoorwaarden zoals verbetering van de infrastructuur.

Het voorstel is een klassiek-Ruttiaans handigheidje, al wil hij zelf in de openbaarheid niet over de cijfers praten. Militairen zeggen ongeveer 3,5 procent nodig te hebben om de plannen voor de verdediging van het NAVO-grondgebied uit te kunnen voeren. Trump had 5 procent geëist en een aantal Zuid-Europese landen wilden de last verlichten door verbetering van infrastructuur of cyberbeveiliging als defensie-uitgaven te boeken. Nu krijgt Trump zijn streefcijfer, de militaire planners krijgen wat ze nodig hebben en is Zuid-Europese landen, die al bij een richtlijn van 3,5 procent een deel van de uitgaven wilden gebruiken voor randvoorwaarden, de pas afgesneden. De bondgenoten krijgen, zo is het idee, tot 2032 de tijd om stapsgewijs naar de nieuwe norm toe te groeien, verklapte premier Schoof vorige week.

Enorme sprong

Krijgt Rutte zijn voorstel erdoor? Het plan betekent hoe dan ook een enorme sprong. Acht landen haalden de huidige norm van 2 procent begin dit jaar nog niet. Rutte zei voorafgaand aan de vergadering in Antalya dat hij verwacht dat vrijwel alle landen tegen de tijd dat ze naar Den Haag vertrekken de 2 procent zullen aantikken. De VS geven krap 3 procent uit, Polen komt met 4,7 procent in de buurt van de beoogde norm.

Rutte heeft zich er eerst van vergewist dat het Witte Huis zich in het plan kan vinden. De nieuwe Amerikaanse NAVO-ambassadeur liet er geen twijfel over bestaan dat de VS hoge verwachtingen hebben van de Europeanen én van de top. Het ‘Haagse investeringsplan’ is voor Matthew Whitaker het belangrijkste onderwerp voor de vergadering.

„Laat er geen misverstand over bestaan, deze ministeriële bijeenkomst wordt anders dan anders”, zei Trumps man in Brussel voorafgaand tegen journalisten. „Jullie hebben allemaal gehoord dat de president en de vicepresident willen dat de NAVO-bondgenoten zich achter een nieuw investeringsplan van 5 procent scharen. We willen graag meer details horen over hoe bondgenoten denken dat voor elkaar te krijgen.”

Whitaker liet ruimte voor investeringen in cyber en infrastructuur. Hij waarschuwde wel dat het „geen grabbelton” mag worden met „alles wat je maar kunt verzinnen”.

Stap in de goede richting

Naast hoogte en aard van de uitgaven speelt ook de termijn waarop de norm gerealiseerd moet zijn een rol in de onderhandelingen. Het idee is dat landen elk jaar een stap in de goede richting zetten en dat die stappen vastgelegd worden.

In 2014 gaven de landen zichzelf tien jaar de tijd om naar de huidige norm van 2 procent te groeien. In de praktijk gebeurde er jarenlang vrijwel niets en begonnen de landen, mede onder druk van de nieuwe Russische dreiging, pas de laatste jaren vaart te maken. Dat wil Rutte nu voorkomen. Rutte spreekt ook liever niet over een ‘pledge’, belofte, maar over een plan voor investeringen.

Een aantal landen sprak onmiddellijk steun uit voor het voorstel van Rutte, zoals Duitsland. Ook Tsjechië en Denemarken zijn positief. Sommige zuidelijke landen willen meer ruimte voor niet-kernuitgaven en meer tijd om naar de nieuwe norm te groeien. Noordelijke staten neigen naar meer tempo en meer harde defensie-uitgaven.

Sommige zuidelijke landen willen meer ruimte voor niet-kernuitgaven en meer tijd om naar de nieuwe norm te groeien

België ziet helemaal niets in het plan, aldus minister Maxime Prévot. „Ik zal in naam van België vandaag duidelijk uitleggen dat ons land grote budgettaire tekorten heeft en dus op korte – zelfs middellange – termijn niet kan instemmen met een doelstelling van 5 procent en eerlijk gezegd zelfs 3,5 procent”, zei hij op de Belgische radio. België wil in 2034 op 2,5 procent zitten. Prévot zocht steun bij zuidelijke Europese landen, met wie hij een coalitie wil vormen die voor meer tijd pleit. Hij denkt aan een termijn van tien tot vijftien jaar.

Ook in gastland Nederland ligt de kwestie nog heel gevoelig. Minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp wilde in Antalya nog niet ingaan op de Nederlandse inzet. Hij zei niet vooruit te willen lopen op doelen, tijdpaden en tussenstappen, maar voor hem staat als een paal boven water dat de NAVO-uitgaven opgeschroefd moeten worden om de afschrikking te versterken. Volgens Veldkamp was er aan de vergadertafel „zeer brede steun” voor de voorstellen van Rutte.

Moeilijke discussies

Er is, zo kort voor de top in Den Haag, ook nog onzekerheid over het aantal officiële vergaderingen van regeringsleiders en over de vraag of er een formele vergadering zal zijn van NAVO-leiders met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Tijdens een top vergaderen de bondgenoten doorgaans een keer onderling, een keer met gasten zoals de leiders van de EU of van bevriende landen in de Indo-Pacific. Daarnaast kunnen leiders ook vergaderen in het kader van de NAVO-Oekraïne raad.

Om het risico op moeilijke discussies te vermijden, is het handig om de top kort te houden, evenals het slotdocument waar álle bondgenoten het over eens moeten worden. De NAVO-top in Den Haag zou ingedikt kunnen worden tot één vergadering van leiders en een aantal vergaderingen van ministers.

De VS zouden er niet voor voelen om Zelensky uit te nodigen. Veldkamp zei na afloop dat hij zich in de vergadering sterk heeft gemaakt voor de komst van Zelensky. „Nederland heeft voorgesteld dat president Zelensky aanwezig is bij de NAVO-top.” Het voorstel kon volgens Veldkamp op brede steun rekenen, maar hij wees er ook op dat het uiteindelijk aan Rutte is om gasten uit te nodigen. Rutte redde zich uit de situatie met de mededeling dat er nog geen enkele uitnodiging de deur uit is gegaan.

De vergadering in Turkije was een van de laatste mogelijkheden voor alle bondgenoten elkaar persoonlijk te spreken in de aanloop naar de top. In een ideale planning worden de laatste plooien glad gestreken op een vergadering van ministers van defensie begin juni.