Verdachte van grootschalige mensensmokkel staat terecht voor Nederlandse rechtbank

11 uren geleden 2

In de rechtbank van Zwolle is maandag de strafzaak begonnen tegen de Eritreeër Amanuel W., die wordt verdacht van grootschalige, zeer wrede en gewelddadige smokkel van Eritrese vluchtelingen naar Europa. Na jarenlang onderzoek door het Joint Investigation Team (JIT) van de Nederlandse en Italiaanse opsporingsdiensten is de inhoudelijke behandeling begonnen van wat de rechter bij aanvang van de zitting een „uiterst uitzonderlijke zaak” noemde.

Daarmee bedoelde hij niet alleen de omvang van de internationale mensensmokkelzaak – er waren eerder al zeventien pro-formazittingen en nu heeft de rechtbank negen zittingsdagen uitgetrokken voor de behandeling van het dossier van 25.000 pagina’s – maar ook de aard van de beschuldigingen. W. wordt ervan verdacht tussen 2015 en 2018 honderden Eritrese vluchtelingen te hebben gegijzeld, gemarteld, mishandeld en verkracht. Ook is hem doodslag en afpersing ten laste gelegd.

De vaste vluchtroute staat bekend als de ‘Dodenroute’ en loopt via Soedan en de woestijn van Libië naar de kust van de Middellandse Zee

Eritrea staat bekend als een van de armste en meest geïsoleerde landen ter wereld. In 2024 vluchtten 683.000 mensen voor het totalitaire en militaristische regime. De vaste vluchtroute staat bekend als de ‘Dodenroute’ en loopt via Soedan en de woestijn van Libië naar de kust van de Middellandse Zee, voor de oversteek naar Europa.

Ergens op de route over land kidnapte het netwerk van W. de vluchtelingen en bracht die naar de woestijnstad Bani Walid in Libië, waar ze met honderden, zo niet duizenden, werden opgesloten in voormalige kippenschuren. Daar zouden de slachtoffers onderworpen zijn aan gruwelijke martelingen, verkrachtingen en mishandelingen die rechtstreeks via telefoons hoor- of zichtbaar waren voor familieleden. Alleen na betaling van losgeld zouden de martelingen stoppen en konden ze de laatste 140 kilometer naar de Libische kust afleggen om vanaf daar, ook weer tegen betaling, op de boot te worden gezet naar Italië. Die overtocht in te volle, onzeewaardige boten kostte veel mensen het leven.

Berechting

Eritreeërs vormen al jaren de grootste groep asielzoekers in Nederland. In de eerste negen maanden van 2025 vroegen 2.400 Eritreeërs asiel aan. Dat maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek deze maandag bekend op basis van cijfers van de Immigratie- en Naturalisatiedienst. In de verhalen van asielzoekers kwamen steeds dezelfde twee namen van smokkelaars naar voren, waarop de Nederlandse autoriteiten in 2017 het onderzoek Pearce begonnen, aanvankelijk naar een ander kopstuk van het smokkelnetwerk genaamd Kidane, alias Zekarias H. Die zit in een gevangenis in de Verenigde Arabische Emiraten; het Openbaar Ministerie hoopt dat hij nog deze maand wordt uitgeleverd aan Nederland voor berechting. Het JIT-team heeft inmiddels 191 getuigen gehoord over hun vluchtroute en W.’s rol daarbij.

De eerste zittingsdag deze maandag werd grotendeels besteed aan de vraag van de verdediging of deze zaak wel door een Nederlandse rechtbank kon worden behandeld. Volgens advocaten Simcha Plas en Jordi L‘Homme van W. hebben alle feiten plaatsgevonden in Libië en is geen van de slachtoffers van oorsprong Nederlander. Een deel van de slachtoffers of familie van hen heeft inmiddels wel een verblijfsvergunning in Nederland, een deel was aanwezig in de rechtszaal. En voor de Zwolse rechtbank vroeg een groep aandacht voor wrede mensensmokkel.

De identiteit van W. is ondanks jaren van onderzoek nog altijd niet definitief vastgesteld

De verdediging achtte het niet de taak van een Nederlandse strafrechter om een mondiaal migratieprobleem op te lossen. Maar de rechtbank oordeelde dat die vraag – heeft Nederland in deze internationale mensensmokkelzaak wel rechtsmacht – gaandeweg het proces zou moeten worden beoordeeld.

De rechter verwierp ook het ne bis in idem-argument van W.’s advocaten, dat stelt dat een verdachte niet twee keer voor hetzelfde kan worden veroordeeld. W. zat in Ethiopië een straf van achttien jaar uit toen hij in oktober 2022 werd uitgeleverd aan Nederland. Weliswaar betrof die straf ook mensensmokkel, maar volgens de rechter waren daarbij andere slachtoffers betrokken.

De zaak werd behandeld in het Nederlands, Engels en Tigrinya, de voertaal in Eritrea. W., gekleed in spijkerbroek en witte sportschoenen, is vanuit de gevangenis overgebracht naar de zittingszaal. Eerder is hij al negentien keer verhoord door de Nederlandse justitie, waarbij hij zich de laatste twee keer beriep op zijn zwijgrecht. Het enige wat hij maandagochtend in een korte verklaring vooraf zei, was dat hij niet de persoon was die wordt gezocht. „Ik ben W. niet.” Zijn identiteit is ondanks jaren van onderzoek nog niet definitief vastgesteld. De verdachte kan geen geldige identiteitspapieren overhandigen, de Eritrese overheid verstrekt ze niet.

‘Ongrijpbaar’

Dat W. in zijn leven tientallen aliassen gebruikte, maakt de zoektocht er niet makkelijker op. De rechter: „Hoeveel namen we ook bespreken, ik loop er telkens tegenaan dat we geen officieel document uit Eritrea krijgen. Het is allemaal een beetje ongrijpbaar.”

De Eritreeërs die zich tijdens schorsingen verzamelen in de hal van de rechtbank zeggen dat de identiteitsverwarring een „trucje” is. „Hij ís W. Ik ken hem en herken hem.”