Wekenlange chaos voor anderhalve dag vergaderen. Waarom wil Den Haag eigenlijk gaststad zijn van de NAVO-top?

De bomhonden komen, haar koffiehuis moet dicht, zij gaat met vakantie. Natalie den Houter (53), eigenaar van ’t Statenplein, is er inmiddels gelaten onder. Natuurlijk, ze baalt stevig. Ze had alle agenten, al die delegatieleden en journalisten, graag voorzien van bakje koffie en een Haags broodje bal.

Maar een week voor de NAVO-top, die dinsdag in Den Haag begint, is het houten koffiehuis uit de jaren dertig al omgeven door een woud aan afzettingen, bewakingscamera’s en gele omleidingsborden. Vanaf deze vrijdag zijn de straten rondom het World Forum, waar de top wordt gehouden, hermetisch afgesloten. „Intimiderend”, zegt Den Houter. Vaste klanten bleven al een tijdje weg, wel zag ze tientallen Hagenaars aan komen fietsen om „even te kijken”.

Bij de vier meter hoge hekken, vastgeklonken aan betonblokken met staalkabels, maken ze foto’s. Nettie Hensbroek (77) neemt er speciaal een van de ingang voor de media. Ze werkte zelf als voorlichter voor de NAVO, in de jaren zeventig. „Toen was het nog niet zo groots”, wijst ze naar de drie tijdelijke gebouwen die speciaal voor de top zijn gebouwd en midden op straat zijn neergezet.

Het zijn twee smaken deze dagen in Den Haag: enerzijds trots, anderzijds chagrijn.

Trots: Den Haag zet zich toch maar mooi neer als wereldstad. Vijfenveertig regeringsleiders komen dinsdag en woensdag vergaderen, negentig ministers van Defensie en Buitenlandse Zaken, zesduizend delegatieleden en tweeduizend journalisten. Om hen te beveiligen vindt de grootste veiligheids- en logistieke operatie ooit in Nederland plaats: Operation Orange Shield. Vijfduizend militairen en reservisten zijn ingezet, vijfduizend marechaussee en 27.000 politieagenten, bijna de helft van het korps. Op twaalf plekken in Zuid-Holland, zoals bij de scouting in Nootdorp en een zweefvliegclub in Noordwijk, staat afweergeschut. F-35’s en Apache-gevechtshelikopters beschermen het luchtruim, zeven fregatten de kust. Cybereenheden moeten voorkomen dat DDoS-aanvallen plaatsvinden, zoals bij de vorige NAVO-top in het Litouwse Vilnius.

Een fietser fietst langs wegafzettingen in het Statenkwartier

Foto Bart Maat

Daartegenover staat het typisch Haagse ‘gekanker’: moet dat nou, midden in deze toch al drukke stad? Die vijf kilometer aan hekken en afzettingen, de verwachte verkeershinder, gesloten basisscholen. Direct-omwonenden moeten zich legitimeren om in en uit hun huis te kunnen, mogen geen pakjes of eten laten bezorgen, noch bezoek ontvangen. Hun NRC en andere kranten komen, maar in een speciale brievenbus waar ook ’s ochtends koffie en een croissantje klaarstaat.

Om de regeringsleiders en ministers veilig van en naar Schiphol, hotels en de conferentielocatie te vervoeren, worden straten en wegen afgesloten zodat de ‘stoetjes’ met motorbegeleiding vrij baan hebben. Niet alleen binnen Den Haag; Rijkswaterstaat waarschuwt dat van zondagmiddag tot vrijdagochtend de A44 en de N44 helemaal dicht zijn, en de A4 op gezette tijden ook wordt afgesloten.

En iedereen voorspelt chaos: PostNL waarschuwt Hagenaars per mail: „Jouw adres is niet of lastig bereikbaar”. Ziekenhuisapothekers bezorgen medicijnen met een elektrische bakfiets, de rechtbank behandelt geen „grote of meerdaagse” zaken, de Eerste Kamer heeft de wekelijkse plenaire vergadering geschrapt, de Rijksoverheid vraagt ambtenaren thuis te werken. Die laatste oproep deed de gemeente voor iedereen in de Randstad.

Waarom doet Den Haag zichzelf dit aan? En waarom voor een top die anderhalve dag duurt?

Keiharde euro’s

De stad stak zelf de vinger op toen bekend werd dat Nederland de NAVO-top van 2025 moest organiseren (elke lidstaat is een keer aan de beurt). Den Haag heeft de ambitie om een internationale congresstad te zijn, en de gemeenteraad hoopte op „keiharde euro’s in Haagse kassa’s”.

Den Haag, herhaalt burgemeester Jan van Zanen sindsdien, is het bovendien aan zijn status verplicht. Om vervolgens te verwijzen naar de Vredesconferenties van 1899 en 1907, die óók in de Hofstad werden gehouden. Om te praten over de ruim vierhonderd grotere en kleinere instanties in de stad die zich bezighouden met internationaal recht, en de twintigduizend banen en 2,7 miljard euro die dat oplevert.

„Wij huisvesten hoven en tribunalen, maar ook organisaties als Europol en Eurojust. We zijn NAVO-stad sinds 1954. Het communicatie- en informatie agency van de NAVO geeft hier werk aan 1.100 mensen”, zei hij tegen omwonenden van het World Forum. „Vanuit onze stad achter de duinen werken vele duizenden mensen aan bemiddeling om geweld te voorkomen. Aan afspraken tussen staten, partijen en het toezicht daarop. Aan rechtspraak om te verzekeren dat uiteindelijk niemand boven de internationale rechtsorde staat.”

Op twaalf plekken in Zuid-Holland, zoals bij de scouting in Nootdorp en een zweefvliegclub in Noordwijk, staat afweergeschut

En steeds herhaalt hij: Den Haag doet dit ómdat het de „Internationale Stad van Vrede en Recht” is.

Dat is niet louter een marketingslogan om toeristen te trekken, bij Koninklijk Besluit is ‘Vrede en Recht’ de wapenspreuk van Den Haag. Sinds 2012 staat deze spreuk onder de ooievaar met een paling in de snavel en de leeuwen die een schild met gravenkroon dragen.

Dat heeft een lange voorgeschiedenis, waarbij vaak naar oud-burgemeester Wim Deetman (1996-2008) wordt verwezen. „Ik werd benaderd door Boutros Boutros-Ghali, die toen oud-secretaris-generaal van de Verenigde Naties was, met het verzoek om een kennismakingsgesprek. Het verraste me, ik kende hem alleen uit de media en hij had van mijn bestaan geen weet”, vertelt hij. „Hij noemde Den Haag ‘de juridische hoofdstad van de wereld’ en ik vroeg hem naar de achtergrond daarvan.”

Hekken in de Scheveningse Bosjes, vlakbij het World Forum.

Een blokkade op een voetgangerspad in de Scheveningse Bosjes.

„Boutros-Ghali bleek een zomercursus in het Vredespaleis te hebben gevolgd. Die cursus is beroemd in de hele wereld, tientallen pas afgestudeerde juristen uit het buitenland zijn daar bijgeschoold. Zo kende hij Den Haag, en hij hield vol, ondanks oorspronkelijke aarzeling van het Nederlandse kabinet, dat het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag moest komen.” Dat werd in 1993 in de stad gevestigd.

Deetman vertelt dat het tribunaal het imago als stad van internationaal recht versterkte. Verdachten van oorlogsmisdaden gaan sindsdien naar ‘The Hague’. Sinds 2002 zetelt ook het Internationaal Strafhof in Den Haag, naast het Permanente Hof van Arbitrage (1913), het Internationaal Gerechtshof van de Verenigde Naties (1945) en de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (1992). Bijna alle landen in de wereld zijn lid van die organisaties.

„Er woedde een discussie: wat waren we? Amsterdam had grachten, Rotterdam de haven. Den Haag was een ambtenarenstad, we konden niet eens zeggen ‘hoofdstad’. Maar ik merkte dat mensen in het buitenland over het Vredespaleis hadden gehoord, en geleidelijk ontstond zo het idee dat we een stad van internationale vrede en recht waren.” Inwoners konden zich in dat internationale vinden, vertelt hij. Het was bovendien een slogan die uniek was, niet alleen voor Nederland.

De oud-burgemeester verwijst naar zijn opvolger, Jozias van Aartsen (2008-2017). Die zorgde voor de koninklijke goedkeuring voor de wapenspreuk ‘Vrede en Recht’, zegt Deetman. Bovendien „gaf Van Aartsen de term lading” door van het werven van internationale instellingen gemeentelijk beleid te maken.

130 nationaliteiten

Oud-burgemeester Van Aartsen zit dinsdagavond in de voormalige Julianakerk op de grens van de Schilderswijk en Transvaal. Daar vindt een van de tientallen activiteiten plaats die Den Haag deze maand organiseert voor inwoners, onder het motto Just Peace. Want dat is óók een van de redenen om de NAVO-top te organiseren: Hagenaars met elkaar verbinden door hen in gesprek te laten gaan, door hen trots te laten zijn op wat zich afspeelt in de stad.

Aan tien tafels discussieert een divers palet aan Hagenaars over wat vrede en recht voor hén betekenen. Sociaal ondernemer Atalay Celenk had gewild dat de regeringsleiders langs waren gekomen in deze wijk „waar 130 nationaliteiten samenleven”. „Mensen hebben behoefte om te babbelen, een drang om bij te dragen”, zegt hij. Op tafel staan hapjes want „samen eten verbindt”.

Wegafzettingen in de buurt van het World Forum waar volgende week de NAVO-top plaatsvindt.

Het gebouw van het World Forum in Den Haag, waar volgende week de tweedaagse NAVO-top plaatsvindt.

Er zijn jongeren als Balasz (16) en Elisa (18), die bang zijn voor oorlog en het „heel leerzaam” vonden om mee te praten. Er wordt gegrinnikt als Frank van tafel 7 vertelt dat hij een van zijn tafelgenoten alleen van sociale media kende, maar dat ze elkaar nu echt kennen. Begripvol geknikt als de conclusie van een andere tafel is dat „een eerste stap nemen teleurstelling kan opleveren, maar ook iets moois”. In het sanskriet wordt gezegd: „vasudhaiva kutumbakam” (de wereld is één familie). Applaus klinkt als oud-senator Hanneke Gelderblom, die als kind zat ondergedoken, zegt: „Geef nooit de hoop op dat het mogelijk is om met de ander te praten.”

Van Aartsen zegt de volgende dag dat hij het „een hele plezierige bijeenkomst vond, geen niemendalletje”. Hij vindt het belangrijk dat ook inwoners beseffen wat al die instellingen betekenen. Het enige waar hij een beetje verontwaardigd over is, is dat iemand Den Haag „de vierde VN-stad” noemde, na New York, Genève en Wenen: „Na de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad is het Internationaal Gerechtshof het belangrijkste. We zijn een VN-stad. Punt.”

Victory Boogie Woogie

„Zonder recht geen vrede”, zegt Van Aartsen. Toen die wapenspreuk werd bedacht, is er nog discussie gevoerd, vertelt hij: moest het de „Internationale Stad van Vrede en Recht” of „van Recht en Vrede” worden. „Het eerste bekt beter, ook in het Engels en Frans.”

Als burgemeester drong hij er op aan dat internationale vredesconferenties in Den Haag werden gehouden. Van Aartsen herinnert zich de Afghanistan-conferentie van 2009, eveneens een NAVO-bijeenkomst. „Maastricht vond zichzelf een natuurlijke partner. Ik heb de premier er toen vrij fors aan herinnerd dat deze conferenties in Den Haag horen.”

Van Aartsen: „Iemand sprak me onlangs aan en vroeg: ‘Waarom moet dit allemaal hier?’ Ik zei: ‘Wees maar boos op mij, ik ben de veroorzaker van dit type conferenties in de stad’.”

In 2014 was hij de burgemeester tijdens de vorige grote top, de Nucleair Security Summit, ook in het World Forum, in aanwezigheid van onder anderen de Amerikaanse president Obama. Die top ging eveneens gepaard met talloze wegafsluitingen. De foto van de president in het Gemeentemuseum voor de Victory Boogie Woogie van Piet Mondriaan ging de hele wereld over. Zo’n beeld is iets waar Den Haag nu weer op hoopt.

Woonhuizen in de wijk Statenkwartier zijn afgeschermd voor de NAVO-top.

Betonblokken in het Statenkwartier in Den Haag.