Wetenschappers doen verrassende ontdekking: ook hommels nemen soms een snipperdag

Een kolonie bouwen, is veel werk. Maar dat weerhoudt de hommelkoningin er niet van om zo af en toe een snipperdag te nemen. En dat is waarschijnlijk maar goed ook..

Wie een blik in een hommelkolonie werpt, kan de indruk krijgen dat de koningin een vrij lege agenda heeft. Haar werksters houden het nest op temperatuur, bouwen het uit en voorzien de larven van voedsel. Het enige wat de koningin hoeft te doen, is eitjes leggen. Maar zo eenvoudig is haar functieomschrijving niet altijd geweest; in de begindagen van de kolonie moest ze alles alleen doen; een nestje bouwen, voedsel zoeken, eitjes leggen en warm houden. Dat is hard werken. En je zou dan ook denken dat er eigenlijk geen tijd is voor pauze. Maar schijn bedriegt, zo schrijven onderzoekers nu in het blad BMC Ecology and Evolution.

Pauze
De wetenschappers observeerden hommelkoninginnen (Bombus impatiens) die druk bezig waren een kolonie te bouwen. En al snel viel het de wetenschappers op dat de koninginnen zo af en toe enkele dagen vrij namen. “Dat was iets wat ik niet had verwacht,” zo vertelt onderzoeker Blanca Peto.

Het onderzoek
Om meer over die onverwachte snipperdagen te weten te komen, besloten Peto en collega’s het grondig aan te pakken en meer dan 100 hommelkoninginnen gedurende 45 dagen te observeren. En dat onderzoek werpt zijn vruchten af, want de onderzoekers ontdekten dat veel van de bestudeerde koninginnen zo af en toe een pauze inlassen. En dat doen ze zeker niet op een willekeurig moment, maar steevast nadat ze een groot aantal eitjes hebben gelegd.

Ontwikkeling
Maar waarom nemen de koninginnen daarna een paar dagen vrij? En wat motiveert ze om vervolgens toch weer aan het werk te gaan? De onderzoekers vermoedden dat het iets te maken had met de ontwikkeling van het nageslacht. Om die hypothese te toetsen, richtten ze zich op hommelkoninginnen die na heel veel eitjes te hebben gelegd, een korte vakantie hadden ingelast. Bij een aantal van deze hommels plaatsten ze jonge larven, oudere larven of poppen (bijna volgroeide hommels) in het nest – en keken vervolgens wat er gebeurde. Wat opviel, was dat de koninginnen bij wie poppen in het nest waren geplaatst, binnen 1,5 dag een eind maakten aan hun vakantie en weer eitjes gingen leggen. Ter vergelijking: wanneer onderzoekers niets aan het nest van de hommelkoninginnen toevoegden, gingen deze gemiddeld pas na 12,5 dag weer eitjes leggen.

Het wijst er sterk op dat de koninginnen reageren op signalen van hun in ontwikkeling zijnde nakomelingen en hun voortplanting in respons op die signalen pauzeren of voortzetten, zo stelt Peto. “De aanwezigheid van poppen geeft de koningin op de één of andere manier het idee dat het veilig of nodig is om de voortplanting te hervatten.”

Dynamisch
Het betekent dat het voortplantingsproces van de hommels vrij dynamisch is. “Wat dit onderzoek laat zien, is dat de koningin zich veel flexibeler voortplant dan gedacht,” stelt Peto. En daar is waarschijnlijk een heel goede reden voor. Juist in de begindagen van de kolonie is deze uitermate kwetsbaar; als de koningin wegvalt, is alles verloren. Het lijkt er dan ook op dat de pauzes bedoeld zijn, om te voorkomen dat de koningin omvalt. “Als een koningin te snel, te veel doet, kan het zijn dat de gehele kolonie het niet overleeft.”

Belangrijk
Peto benadrukt daarbij dat de koninginnen die zij voor het onderzoek observeerde, in een gecontroleerde omgeving in het laboratorium verbleven. “Zelfs in een lab, waar alles stabiel is en ze niet zelf op zoek hoeven te gaan naar voedsel, nemen de koninginnen een pauze. Dat vertelt ons dat het geen reactie is op stress, maar iets fundamenteels. Ze verdelen hun energie op een heel slimme manier.” En daar profiteert niet alleen de koningin en haar kolonie van; uiteindelijk zijn ook wij daarbij gebaat. Hommels spelen namelijk een belangrijke rol bij het bestuiven van onze gewassen. “Zonder koninginnen, geen kolonie. En zonder kolonie geen bestuivers. Deze pauzes kunnen weleens de reden zijn dat koloniën succesvol zijn.”

Het onderzoek van Peto en collega’s richt zich specifiek op een hommelsoort die voorkomt in Noord-Amerika. Vervolgonderzoek moet uitwijzen of ook andere hommelsoorten, elders ter wereld, tijdens de bouw van hun koloniën snipperdagen nemen. Dergelijk onderzoek is belangrijk, zo stellen de onderzoekers. Want hommels hebben het – door toedoen van bijvoorbeeld klimaatverandering en de inzet van pesticiden – op steeds meer plaatsen behoorlijk lastig. Meer inzicht in wat koninginnen nodig hebben om een succesvolle kolonie te bouwen, kan wellicht helpen om de hommels beter te beschermen.