2025, jaar van het mercantilisme, luidt een minstens zo onzeker 2026 in

2 dagen geleden 4

Dit is alweer onze laatste NRC Voorkennis van 2025. We kunnen het daarom niet nalaten om een klein beetje terug te blikken en vooral vooruit te kijken naar 2026. Welke thema’s hielden ons bezig in het bijna voorbije jaar waarvan we verwachten dat ze ons nog volop zullen fascineren in het nieuwe jaar en dus ook hier voorbij zullen komen?

In het voorbije jaar hebben we zoals zovelen enige tijd gedacht dat na de bizarre persconferentie van Trump in de rozentuin op 2 april, waarin hij torenhoge heffingen aankondigde, een mogelijk verwoestende handelsoorlog zou uitbreken. Na chaotische maanden met steeds wijzigende tarieven, kwamen deze uiteindelijk na eindeloze onderhandelingen veel lager uit dan waar Trump eerder mee had gedreigd. De overeenkomsten tussen de VS en tal van landen, die door alle onduidelijkheden de naam handelsakkoord niet verdienen, worden nog steeds verder uitgewerkt.

Bovendien zijn er veel onopgeloste issues en schromen de VS niet de druk steeds opnieuw op te voeren. Zoals de striktere regulering van Big Tech door Europa een doorn in het oog van de VS blijft en de Amerikanen daarom vorige week nog dreigden de activiteiten van Europese ondernemingen in de VS te beperken.

Flexibele bedrijven

In hun mercantilistische visie zal de regering-Trump steeds nieuwe aanvallen inzetten op de handelspartners – en ook de bondgenoten – van de VS om ze te dwingen Amerikaanse belangen na te streven. Of die nu politiek of economisch zijn, alles speelt voor de Amerikanen door elkaar. Zoals het Witte Huis met zijn nieuwe nationale veiligheidstrategie duidelijk maakte in december.

Ondanks al het geharrewar blijkt de wereldhandel aan het eind van het jaar gegroeid, al is de export naar de VS vanuit veel landen gedaald. Doemvoorspellingen van economen zijn dus niet uitgekomen en het is gissen waarom de werkelijkheid zo anders uitpakt dan de economische theorie. Bedrijven en overheden blijken een verrassend goed aanpassingsvermogen te hebben. Handelsstromen zijn verlegd, nieuwe handelsakkoorden tussen economische blokken zijn gesloten of in voorbereiding. Bedrijven hebben hun toeleveringsketens kunnen aanpassen.

Het zou optimistisch kunnen stemmen dat bedrijven de veerkracht hebben om door de periode van grote onzekerheden heen te komen. Internationaal politieke en economische verhoudingen worden steeds meer met elkaar verweven. Het is het tijdperk van geo-economie geworden, waar Marike Stellinga en Maarten Schinkel al vroeg dit jaar een aflevering in hun podcast Zo simpel is het niet aan wijdden. De grote vraag dus voor komend jaar: Gaan de geo-economische spanningen toenemen? Ja, het wordt een heel spannend jaar, schreef collega Schinkel al in een essay dit weekend.

Groei, groei, groei

De discussie hoe Europa en Nederland zich economisch staande houden in die stormachtige wereld zal levendig voortgezet worden. Al meer dan een jaar verschenen de rapporten van Letta en Draghi hoe de interne markt binnen de EU versterkt kan worden en de productiviteit en het concurrentievermogen van Europa vergroot. Van de 383 aanbevelingen van het rapport Draghi is in het eerste jaar na het uitkomen slechts 11 procent verwezenlijkt, zo becijferde denktank EPIC in september.

Zo gek is dat ook niet, omdat de EU enige tijd nodig heeft om beleid en reguleringen om te gooien. De Europese Commissie heeft al plannen zoals de Clean Industrial Act in gang gezet en is begonnen met verlagen van de regeldruk, ook al levert dat veel kritiek op dat teveel tegemoet wordt gekomen aan lobbys uit het bedrijfsleven zoals bij het uitkleden van de anti-wegkijkwet.

Interessant is wat verschillende Europese landen zelf gaan doen. Opvallend is dat Peter Wennink na de presentatie van zijn advies hoe Nederland het ‘Draghi-rapport’ op nationaal niveau uit kan voeren, vertelde dat zowel Berlijn als Brussel hem uitgenodigd hebben te komen vertellen hoe hij het heeft aangepakt. Zal zijn rapport trendsettend zijn in Europa?

Pijnlijke keuzes

In Nederland zelf zullen we gaan zien of een nieuwe regeringscoalitie Wennink’s rapport gaat gebruiken als basis voor het economische beleid in de komende regeerperiode. Of krijgen we eerst nog fundamentele discussies waartoe het rapport voldoende aanleiding geeft? Is productiviteitsgroei wel de manier om de welvaart in ons land te behouden of moeten we anders naar onze welvaart gaan kijken? Moet de overheid een sturende rol hebben in de economie of willen we het aan marktkrachten overlaten? Komt die Nationale Investeringsbank er, zoals de initiatiefnemers die bedacht hebben? Welke industrie willen we in Nederland graag ontwikkelen en van welke kunnen we afscheid nemen?

Waar iedereen het over eens is dat een nieuw kabinet Nederland van het stikstofslot af moet halen, de netcongestie moet oplossen en de vergunningverlening moet versnellen. De vraag is ook niet òf maar hóe dat nieuwe kabinet dat gaat doen en dat gaat ongetwijfeld veel rumoer opleveren. Omdat pijnlijke keuzes onvermijdelijk zijn.

En als dat allemaal lukt, is de vraag of de vergroeningsplannen van de industrie weer op gang komen, zoals veel bedrijven wel beloven. Of trekken bedrijven zich steeds verder terug uit de verduurzaming zoals de fossiele brandstoffengiganten die hun activiteiten in renewables afbouwen en de auto-industrie die (enigszins) succesvol lobbyde tegen het verbod op verkoop van brandstofauto’s in Europa vanaf 2035? Onze verwachting is dat we daarin grote verschillen gaan zien tussen bedrijven.

Bellen blazen

Spat de AI-zeepbel? Die vraag hield de financiële markten in de laatste maanden van het jaar bezig en die vraag zal boven de markten blijven hangen. En niet alleen daar. De doorbraak van kunstmatige intelligentie met de lancering van ChatGPT drie jaar geleden heeft voor allerlei voorspellingen – optimistisch en pessimistisch – over grote veranderingen in samenleving en economie gezorgd.

Dat AI tot grote veranderingen zal leiden, lijkt onvermijdelijk. Maar over het hoe en wanneer zijn alleen maar meer vragen opgekomen. Uit allerlei onderzoeken bleek dat het overgrote deel van bedrijven wereldwijd nog maar de eerste voorzichtige stappen met AI hebben gezet en niet of nauwelijks rendement van die eerste investeringen hebben gezien. Er wordt niet getwijfeld of ze verdere stappen zullen zetten, dat doen ze zeker. Wel aan hoeveel tijd ze ervoor zullen nemen.

Ondertussen investeren techondernemingen honderden miljarden per jaar in het opbouwen van AI-infrastructuur. Daarvoor gaat een deel van die bedrijven flinke schulden aan via allerlei financiële constructies. Maar ondertussen groeit de vrees dat er een overcapaciteit aan datacentra in de VS kan ontstaan. Of dat er door de AI-ontwikkelaars te weinig wordt verdiend aan hun AI-modellen om de huur van die datacentra te kunnen betalen.

Het gebruik van AI door consumenten stijgt enorm snel. Er zijn nu zo’n 800 miljoen mensen in de wereld die wekelijks ChatGPT gebruiken. Alleen zijn er maar weinig die voor het gebruik betalen. Het verdienmodel is er nog niet. En dus zullen de koersen van techondernemingen wiebelig blijven.

Onafhankelijkheidsstrijd

Blijven de centrale banken onafhankelijk? Al heel snel zal in januari duidelijk worden wie Donald Trump naar voren schuift als opvolger voor Jerome Powell als voorzitter van de Fed na de gesprekken met de drie kandidaten die hij vorige week nog heeft gesproken. Wordt het Kevin Warsh, Kevin Hassett of Christopher Waller? Of misschien toch Michelle Bowman, van wie Trump wat in het ongewisse laat of zij ook nog kandidaat is?

Wie in april de voorzittershamer ook overneemt bij de Amerikaanse centrale bank, Trump heeft duidelijk gemaakt dat hij verwacht dat de nieuwe voorzitter hem zal consulteren voor rentebesluiten. Als hij daarbij de Fed wil dwingen voortdurend aan zijn wensen te voldoen, zal dat het einde van de onafhankelijkheid van de Amerikaanse centrale bank betekenen.

Zullen ook in andere landen dan de centrale banken onder druk komen? Binnen Europa zal komend jaar in ieder geval de strijd losbarsten rond de opvolging van Christine Lagarde als president van de ECB begin 2027. De vraag is of Europese politici zich kunnen inhouden of door Trump geïnspireerd zich inhoudelijk meer gaan bemoeien met de selectie dan we hier gewend zijn.

De journalistieke principes van NRC

Lees het hele artikel