Waar blijft de door economen voorspelde hel en verdoemenis door de heffingen?

Is de economische wetenschap verworden tot een gratuite voorspeller van onheil? Een verzameling van theeblaadjeslezers, tarotkaartleggers en piskijkers, die op basis van verouderde modellen maar wat ongefundeerd orakelen over de toekomst en vrijblijvend rampscenario’s oplepelen? De aanwijzingen voor het failliet van economisch scenariodenken stapelen zich in rap tempo op. Nog geen vijf jaar geleden voorspelden analisten een langdurige mondiale recessie als gevolg van de covid-pandemie. Maar dankzij grootschalig ingrijpen van overheden en centrale banken veerde de economie razendsnel weer op na de pandemie.

En wie terugkijkt naar de eerste maanden van 2025 en de economische verwachtingen van toen erbij pakt, was het liefst met een dekentje en een noodpakket onder de trap gaan schuilen. De op 20 januari aangetreden president Donald Trump zou een einde gaan maken aan de economie zoals we die decennialang hadden gekend. Het aangekondigde handelsbeleid (de importheffingen) zou met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid tot economische stilstand en mogelijk zelfs een recessie leiden. Nobelprijswinnaar Paul Krugman – toegegeven, geen fan van Trump – voorspelde de grootste handelsschok in de geschiedenis.

De wereldhandel heeft op de achtergrond grote verschuivingen voor zijn kiezen gekregen, maar is noch stilgevallen, noch ingestort

Aan het eind van dit jaar moet vastgesteld worden dat de schade op het oog meevalt. De wereld draait nog, de groei is weliswaar teruggevallen, maar van een dreigende recessie is vooralsnog geen sprake. En de wereldhandel heeft op de achtergrond grote verschuivingen voor zijn kiezen gekregen, maar is noch stilgevallen, noch ingestort. Het roept de vraag op wat hier aan de hand is? Laten de officiële cijfers maar een deel van de werkelijkheid zien? Zijn de economische modellen inderdaad kapot? Of heeft de wereldhandel zich weerbaarder en wendbaarder getoond dan redelijkerwijs kon worden verwacht?

Onzekerheid als beleid

Vooropgesteld, het ramen van de effecten van aangekondigd beleid was nog nooit zo moeilijk als onder de notoir wispelturige Trump. En dat is precies de bedoeling geweest van de VS, zegt Simon Evenett, hoogleraar internationale handel bij het International Institute for Management Development (IMD) en oprichter van Global Trade Alert, een onafhankelijke organisatie die wereldwijd handelsbelemmeringen in kaart brengt. „Trumps minister van Financiën Scott Bessent heeft dat laatst ook gewoon toegegeven: de aankondiging van de heffingen begin april was bewust veel te hoog ingezet. Het doel was altijd om daarna te gaan onderhandelen en de tarieven omlaag te brengen.” Evenett noemt dat „onzekerheid door beleid”, het bewust ‘injecteren’ van onzekerheid in de discussie om daar later je voordeel mee te doen.

Evenett zegt grappend dat journalisten economen nu verwijten dat ze niet kunnen ramen, terwijl het de journalisten waren die de verkeerde vragen stelden. „Jullie wilden weten wat het directe effect van de heffingen zou zijn zoals die werden aangekondigd. Vind je het gek dat daar extreme uitkomsten uit rolden?” Met andere woorden: de modellen zijn niet kapot, alleen als je er vuilnis ingooit, komt er ook vuilnis uit.

Daarbij moet je ook goed bedenken wat je precies wilt weten, zegt Gerdien Meijerink, programmaleider Internationale Analyses van het Centraal Planbureau. „Iedereen die bezig is met handelseconomie heeft een zogenoemd zwaartekrachtmodel waarmee je de impact van heffingen op het handelsvolume kunt berekenen”, zegt zij. Het CPB bracht eind 2024 al rapporten naar buiten die de impact van toen verwachte heffingen op de Europese en Nederlandse economie als zeer gering becijferden. „Van de Nederlandse export gaat maar 5 tot 10 procent naar de VS, dus de impact zou hoe dan ook meevallen voor de meeste sectoren. Alleen een paar sectoren die voornamelijk met de VS handelen zouden er last van krijgen”, aldus Meijerink.

Uit analyses van het Budgetlab van de Yale Universiteit blijkt dat de heffingen die Trump begin april aankondigde effectief tot een tarief van 27 procent zouden optellen (de gemiddelde import van goederen in Amerika zou 27 procent duurder worden door de heffingen). Na vele rondes van onderhandelingen resteert daar eind november nog ‘slechts’ 17 procent van, concludeert Yale. Nog steeds fors hoger dan pre-Trump (toen was het gemiddelde tarief 2,5 procent), maar wel veel minder heftig. Nagenoeg alle economische machtsblokken wisten hun importheffingen omlaag te onderhandelen en per saldo is alleen China nog onderworpen aan een extreem hoog tarief van boven de 40 procent.

En Trump past de heffingen nog steeds op dagbasis aan als ze hem te veel pijn doen, zoals eind november nog bleek, toen hij de heffingen op rundvlees en koffie uit Brazilië plots verlaagde omdat de prijzen in winkels en restaurants wel erg hard begonnen op te lopen.

Zelfbeheersing en veerkracht

Volgens Evenett is de grootste verklaring voor de meevallende economische effecten dat de rest van de wereld zich heeft weten te beheersen. „De grote vraag was of economische machtsblokken de VS gelijkwaardige importheffingen zouden gaan opleggen. Dat is niet gebeurd, op China na. En aangezien de pijn van importheffingen ligt bij het land dat ze oplegt [het is immers een extra belasting op import] heeft de rest van de wereld nauwelijks pijn geleden.”

Dat bevestigt Ryan Cummings, Chief of Staff bij Stanford Institute for Economic Policy Research en voormalig staflid bij de ‘White House Council of Economic Advisers’: „Een tegenaanval zou de gemakkelijkste optie zijn geweest, maar de wereld heeft daar grotendeels van afgezien. En dat is de verstandige keuze.” Algemeen zeggen economen dat als er wel vergeldingsmaatregelen waren genomen, het mondiale effect op de handel veel groter zou zijn geweest. Cummings: „Het vergt veel zelfbeheersing om dat niet te doen, en ik heb diep respect voor de landen die dat niet hebben gedaan.”

Volgens Evenett is de grootste verklaring voor de meevallende economische effecten dat de rest van de wereld zich heeft weten te beheersen

Een derde belangrijke demper van de potentieel desastreuze effecten van een handelsoorlog is de veerkracht van de wereldhandel. Spreekwoordelijk is het moeilijk om een containerschip van koers te laten veranderen, maar de snelheid waarmee hele vloten aan containers dit jaar andere routes gingen bevaren is imposant te noemen. Meijerink van het CPB: „Elke keer dat er een grote verstoring in de wereldhandel plaatsvindt, of dat nou een vastgelopen schip in het Suezkanaal is, een pandemie of het beleid van Trump, denken we dat het een grote ramp wordt. En keer op keer blijkt dat de handel zich heel snel weet te herpakken.” Zij ziet dat er minder geëxporteerd wordt van Europa naar de VS, maar het is niet heel veel minder. En China heeft een deel van zijn handel met de VS weten te verschuiven, maar vooral binnen de regio is dat voelbaar.

De weerbaarheid van de wereldhandel maakt dat Amerika zelf niet meer in staat is de handel stil te leggen, constateert Evenett. „Voorheen gold dat als de VS verkouden werden, de hele wereld daar last van had. Dat is nu geloochenstraft.” Evenett berekende dat de wereldhandel in goederen mondiaal met 6,35 procent gestegen is ten opzichte van een jaar geleden. Gegeven het feit dat de handel met de VS vanuit bijvoorbeeld China en Europa wel is gedaald, moet de rest van de wereld dus harder zijn gegroeid. „Je zou kunnen zeggen dat we naar een evenwichtiger mondiale economie toegroeien”, aldus Evenett.

Kijken achter de cijfers

De optelsom van veerkracht, onzekerheid en zelfbeheersing heeft een groot deel van de schade dus gedempt. Financial Times-columnist Tej Parikh constateerde in zijn eindejaarscolumn dan ook dat analisten niet zozeer fout zaten in het benoemen van de risico’s die het beleid van Trump met zich meebracht, maar vooral enkele ‘tegenkrachten’ hebben onderschat. Hij voegt daar nog de AI-boom aan toe, die dankzij hogere aandelenkoersen een positieve impuls gaf aan de Amerikaanse consumptie en zo goed was voor de helft van de economische groei in de VS.

Foto Reuters

Trump viert inmiddels het feit dat zijn beleid de economie niet te gronde heeft gericht. In een nogal onwerkelijke toespraak half december claimde hij, geflankeerd door twee kerstbomen, een reeks successen zoals betaalbare boodschappen, meer werkgelegenheid en een duizelingwekkend bedrag (18.000 miljard dollar, volgens de president) aan toegezegde investeringen in de Amerikaanse economie. Allemaal onzin, zegt Evenett: „Als Trump het over investeringen heeft, gaat dat in de meeste gevallen over het kopen van Amerikaanse goederen. Dat zijn geen echte investeringen die de productiviteit in de VS verhogen of voor banen zorgen. We hebben hier te maken met een narratief, niet met feiten.”

Heffingen doen wel degelijk pijn

Wie achter Trumps woorden naar de werkelijke economische cijfers kijkt, ziet namelijk een heel ander beeld. De importheffingen mogen dan lager zijn dan verwacht, ze doen wel degelijk pijn. Bedrijven die naar de VS exporteren, Amerikaanse bedrijven die importeren én de Amerikaanse consument voelen ze dagelijks. Meijerink: „De pijn wordt nu alleen nog verdeeld. Niemand wil de heffingen in een keer doorberekenen uit angst voor verlies aan omzet. Dus verlagen exporteurs hun prijzen een beetje, leveren Amerikaanse bedrijven in op hun marge of bezuinigen ze op hun kosten.”

Tot Trump zijn rentree maakte in het Witte Huis daalde de inflatie. Sindsdien loopt die op, vooral dankzij hogere prijzen voor geïmporteerde goederen

Daarbij hebben veel importeurs de periode voorafgaand aan de daadwerkelijke invoering van de heffingen gebruikt om voorraden aan te leggen. Die zijn in de maanden daarna tegen de lagere prijzen op de markt gebracht en hebben zo het prijsopdrijvende effect van de heffingen vertraagd. De inflatie in de VS is dan ook niet opgelopen, maar stabiel gebleven. Maar ook dat is al een tegenvaller: tot Trump zijn rentree maakte in het Witte Huis daalde de inflatie. Sindsdien loopt die op, vooral dankzij hogere prijzen voor geïmporteerde goederen.

De door Trump aangekondigde grootschalige investeringen in Amerikaanse fabrieken blijven ook grotendeels uit. De Amerikaanse werkgelegenheid groeit nog amper en de werkloosheid loopt gestaag op. Tegelijkertijd vallen de inkomsten van de heffingen, volgens Trump zouden die groot genoeg moeten zijn om de inkomstenbelasting te kunnen schrappen, vooralsnog erg tegen. Dit jaar stokt de teller op 200 miljard dollar. Meer dan dubbel zoveel als vorig jaar (77 miljard), maar het komt niet in de buurt van de belasting op inkomsten (2.400 miljard dollar).

Het is een kwestie van tijd  voordat de daadwerkelijke, volledige  effecten van de heffingen op de Amerikaanse consument afgewenteld zullen gaan worden

Het is een kwestie van tijd  voordat de daadwerkelijke, volledige  effecten van de heffingen op de Amerikaanse consument afgewenteld zullen gaan worden. De buffers van het bedrijfsleven zijn niet oneindig en om te overleven zullen zij hun verkoopprijzen moeten verhogen. Evenett van Global Trade Alert laat zich tot een nieuwe voorspelling verleiden. Hij schat in dat dat vóór het einde van het komend halfjaar zal zijn gebeurd. „Dan gaan niet alleen goederen in prijs omhoog, maar ook diensten zoals de horeca, tandartsen, persoonlijke verzorging. Dat is een groot politiek risico voor Trump, want de pijn in de portemonnee komt dan precies op het moment van de midterm-verkiezingen”, zegt hij.

Met medewerking van Milo van Bokkum