Bij NS mogen medewerkers eerder stoppen met nachtwerk. Hoe zit het in andere sectoren?

’s Nachts werken was al langer een heikel punt bij de Spoorwegen. In de nieuwe cao die NS en bonden VVMC, CNV en FNV Spoor woensdag overeenkwamen is afgesproken dat vanaf 2026 werknemers van 63 jaar en ouder kunnen kiezen of ze nog nachtdiensten willen draaien. Stapsgewijs gaat deze leeftijd nog omlaag naar 61 jaar in 2029. De reden: NS-medewerkers vonden het niet eerlijk dat bepaalde werknemers, zoals machinisten, eerder mogen stoppen met nachtdiensten, terwijl andere werknemers dat tot aan hun pensioen moesten blijven doen.

Niet alleen bij de Spoorwegen is in de nacht werken een moeilijk punt. In Nederland werken ruim 1,3 miljoen mensen, bijna 14 procent van de beroepsbevolking, soms of regelmatig in de nacht. Denk aan banen in openbaar vervoer, transport, productie, schoonmaak, zorg en horeca. Een relatief grote groep dus, verspreid over verschillende sectoren. Vier vragen.

1. Hoe is nachtwerk in andere cao’s geregeld?

In vergelijking met cao's van beroepsgroepen waar nachtdiensten standaard zijn, is bij de NS de nieuwe afgesproken leeftijd van 63 jaar relatief hoog. Zo staat in de cao particuliere beveiliging dat beveiligingspersoneel van 60 jaar of ouders niet meer verplicht is om nachtdiensten te draaien. Voor ziekenhuismedewerkers geldt dat vanaf 57 jaar en voor werknemers in het beroepsgoederenverkeer en van Schiphol zelfs 55 jaar.

2. Wat maakt nachtwerk onaantrekkelijk?

Aan nachtwerken kleven gezondheidsrisico’s – door een verstoord dag- en nachtritme en een verhoogd risico op slaapproblemen – zoals meer kans op diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Daarnaast heeft werken in de nacht impact op de privésfeer. Uit onderzoek van TNO en het RIVM (2023) blijkt dat nachtwerkers 2,5 keer zoveel kans hebben op een slechte werk-privébalans in vergelijking met dagdienstwerkers. Ze brengen minder tijd door met hun partner of familie en hebben minder zin in sociale contacten vanwege vermoeidheid.

3. Hoe moeilijk is het mensen te vinden die nachtwerk willen doen?

Volgens arbeidssocioloog en kroonlid van de Sociaal Economische Raad Fabian Dekker is het voor werkgevers lastig om werknemers te vinden die nachtdiensten willen draaien. Een trend die hij ziet onder jonge werknemers. „Zij hechten steeds meer waarde aan een gezonde werk-privébalans. ’s Avonds willen ze sociale activiteiten kunnen ondernemen of juist bijkomen van de werkdag.”

4. Wie willen er wel nachtdiensten draaien?

Dat zijn specifieke groepen. Brian Nieweg is bestuurder bij woon- en zorginstelling Amado Zorg, waar in Almere, Dronten en Kraggenburg 85 bewoners met dementie 24 uur per dag ondersteuning krijgen. Van de circa 150 zorgmedewerkers kiest een vaste groep nadrukkelijk voor nachtdiensten. „De verzorgers van de nachtdiensten hebben allemaal hun eigen reden om ‘s nachts te werken, maar je ziet wel een profiel. Naast dat nachtdiensten draaien beter verdient, je krijgt immers een toeslag, vinden ze het gezinstechnisch prettig en kunnen ze zich ’s nachts meer richten op de zorgtaken.” Zo zijn er medewerkers die ’s ochtends de kinderen naar school brengen, overdag slapen en ze om drie uur weer ophalen. Anderen vinden het fijn dat er tijdens de nachtdienst minder organisatorische taken zijn, meer ruimte is om zelfstandig te werken en er meer patiëntencontact is. „Het is een ander type medewerker dat hiervoor geschikt is, onder wie mensen zonder kinderen of vrouwen van 50plus van wie de kinderen uit huis zijn.”

In de praktijk ziet arbeidssocioloog Dekker dat nachtwerken bepaalde mensen beter ligt dan anderen. Bijvoorbeeld omdat zij ’s nachts meer overzicht hebben over het werk, zich beter kunnen concentreren als het buiten stiller is en meer autonomie ervaren. Maar ook mensen met een beperking of autisme kunnen baat hebben bij nachtwerk, omdat zij minder prikkels ervaren tijdens het werk, zegt Dekker. „Zij kiezen daarmee voor ongezonde arbeid, omdat de kwaliteit van nachtwerk dan beter is.”

Volgens Dekker moet de aandacht wel ook uitgaan naar de kwaliteit van werk overdag. „We moeten kijken hoe we de arbeidsomstandigheden overdag kunnen verbeteren, zodat deze groep mensen niet hoeft te zoeken naar rust in het nachtwerk.” En dat kan voor bepaalde beroepen vrij simpel, zegt Dekker. „Met een goede planning kunnen schoonmakers hun werk overdag doen, in plaats van ’s avonds laat wanneer niemand meer op kantoor is.”