Crack – de verslavende en verwoestende drug – wordt weer populair in Nederland. ‘Ik wil het elke vijf minuten roken’

17 uren geleden 3

„Heb je iets te roken? Wit?” Een man met paardenstaart en lichtblauwe ogen verkruimelt een brokje crack en stopt het in een pijpje. „Geef me een aansteker”, zegt hij tegen de Poolse Klaudia (46).

De man neemt een hijs, blaast een dikke walm rook uit, sluit z’n ogen en neemt nog een hijs. „Dit is de heilige geest”, zegt Klaudia.

„Nee”, zegt de man, „crack is de duivel.” En dan zegt hij: „Ik wil het wel elke vijf minuten roken.”

Het is spitsuur in ‘crack-alley’ in het Amsterdamse Oosterpark. Terwijl op het grasveld stelletjes zonnebaden, zoeken mannen en vrouwen achter de bosjes aan het water naarstig naar de dealers.

Crack is bewerkte cocaïne en knettert als het wordt gerookt. Deze verslavende drug is opnieuw in Nederland in opkomst. Mede onder dak- en thuislozen is het middel afgelopen jaren weer populairder geworden. Dit blijkt uit een rondgang van NRC onder onderzoekers, deskundigen en verslaafden. Crack, ook wel ‘basecoke’ genoemd, zorgt voor een euforisch gevoel en neemt zorgen voor tien minuten weg – daarna is de drug uitgewerkt en wil de gebruiker een nieuwe dosis.

Hoezo is er geen vervangend middel voor crack? De GGD verstrekt ook heroïne

„In heel Nederland wordt meer crack gebruikt: in Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Rotterdam, Eindhoven en andere delen van het land”, zegt Ella Bowler, werkzaam bij Mainline, een stichting die de schade van drugsgebruik probeert te verminderen en zich inzet voor de gezondheid van gebruikers.

In 2012 schatte het Trimbos-instituut het aantal crackverslaafden in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag samen op 6.659 personen. Actuele cijfers ontbreken vooralsnog, maar binnenkort volgt een nieuwe schatting. Het Trimbos-instituut heeft het afgelopen jaar met Mainline, in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, het gebruik van crack in Nederland onderzocht. Het onderzoek, waarvoor veldwerkers van Mainline honderden gebruikers spraken, wordt ergens in de komende maanden gepubliceerd.

Wie zijn die gebruikers? Waarom roken ze crack? En komen ze ooit weer van de drug af?

Taboe

Onder crackverslaving zit een „poel ellende”, zegt onderzoeker Ton Nabben van de Hogeschool van Amsterdam. Nabben doet al decennia onderzoek naar drugsgebruikers in Nederland. De meeste crackgebruikers hebben een opeenstapeling van problemen, zegt hij: geen werk, geen huis, problemen in de familie, schulden, ze gebruiken vaak al andere drugs. „Ze zijn gemarginaliseerd en afgegleden.”

Bowler van Mainline ziet dat crack steeds meer wordt gebruikt door Oost-Europese arbeidsmigranten die in Nederland wonen. Als die hun baan verliezen, zegt Bowler, raken ze vaak ook hun huis kwijt en belanden ze op straat. Jarenlang hadden deze migranten geen toegang tot de daklozenopvang, omdat ze niet uit Nederland komen en sliepen op bankjes in parken, in de bosjes of onder bruggen.

Daar kwamen ze, volgens Bowler en Nabben, in contact met mensen die crack roken. Bowler: „De overheid heeft deze groep jarenlang aan zijn lot overgelaten.”

Soms begint de verslaving op het werk, zegt Bowler. Ze sprak Polen die in de tuinbouw en sierteelt werken en de drugs van hun baas kregen, zodat ze tijdens werk productiever werden.

Ook is de overstap van wiet naar crack voor een Pool minder groot dan voor een Nederlander, zegt Bowler. In Polen is iedere drug taboe en wordt deze streng bestraft: „Of je nou wiet of crack rookt, beide zijn slecht.”

Radeloosheid

Crack is ook in trek bij andere groepen die op straat leven, zegt Bowler, vanwege de momenteel lage prijs en hoge kwaliteit. Als voorbeeld noemt ze uitgeprocedeerde asielzoekers, voornamelijk jonge mannen uit Marokko en Algerije. „Ze zijn gesloopt door de eindeloze asielprocedure en uit radeloosheid beginnen ze crack te roken.”

Volgens hulpverlener Axl Wijnveen, die bij een gebruikersruimte tegenover het Oosterpark werkt, wordt crackgebruik steeds normaler. Hij sprak recent een „jong meisje” dat het voor het eerst op een feestje rookte. Inmiddels is ze al twee jaar dakloos en verslaafd, zegt hij. Volgens Wijnveen wordt ook in andere Amsterdamse parken gebruikt.

In het Oosterpark wachten dealers achter de struiken op hun klanten of ze bieden de drugs vanaf hun fiets of fatbike aan

De 22-jarige Leon wacht in de ‘crack-alley’ in het Oosterpark op zijn vaste dealer. Het zandpaadje ligt bezaaid met snippers aluminiumfolie, peuken en afval. Leon rookte drie jaar terug voor het eerst crack, nadat zijn neef onverwachts was overleden en een vriend werd doodgeschoten in Zuid-Amerika, waar een deel van Leons familie woont.

De drug is heel verslavend, zegt hij. „Als ik wakker word, wil ik het roken.” Om fit te blijven doet Leon elke dag een full body workout – push-ups en squats. Zo zweet hij de chemicaliën uit, zegt hij.

Pakketbezorger

De straatprijs van crack is afgelopen jaren gedaald, omdat het aanbod van cocaïne in Europa is gestegen. Onder meer in Colombia is de productie fors opgeschroefd. Een bolletje crack van 0,1 gram kost 5 euro.

Dat klinkt goedkoop, zegt de man met paardenstaart in het Oosterpark. „Maar 5 euro is op in twee poffen.” Zelf rookt hij vijf à zes gram per dag – als de financiën het toelaten meer. De man dealt de drug om in zijn verslaving te kunnen voorzien. Leon werkt als pakketbezorger en geeft dagelijks 80 euro uit aan crack en een paar tientjes aan wiet. En Santos (36) uit Portugal verkoopt gestolen fietsen.

Veel crackgebruikers zijn dakloos, zeggen onderzoeker Nabben en veldwerker Bowler, de meeste hebben geen werk. Leon slaapt een paar dagen in de week bij zijn tante in Amsterdam, die niet weet dat hij verslaafd is. De rest van de week slaapt hij op bankjes. „Ze denkt dat ik heel druk ben.”

Wie wil scoren, hoeft in het Oosterpark nooit lang te zoeken. Dealers wachten achter de struiken op hun klanten of bieden de drugs vanaf hun fiets of fatbike aan. Het is logisch dat de dealers dichtbij zijn, zegt gebruiker Santos: „Na tien minuten is je ‘flash’ voorbij. Dan wil je weer.”

Een dealer op een fatbike zoeft over het paadje. „I love you, I love you…”, schreeuwt de Poolse Klaudia. Ze rent achter de dealer aan. Als ze terug is, maakt ze een dansje.

„Het is de kunst je gebruik te controleren,” zegt een Roemeense schoonmaker (44) met een pijpje gewikkeld in toiletpapier in z’n rechterhand. Hij komt één keer per week naar het park, zegt hij, maar wil stoppen met gebruiken.

Afkicken

Iedereen in het park is dit leven zat, zegt Santos, die in een weeshuis opgroeide. „Het is een hel.” Toch kan hij zich een leven zonder crack amper voorstellen. „Het is alles voor me.”

De drug laat snel zijn sporen na, zegt hulpverlener Axl Wijnveen. Soms laten gebruikers hun paspoortfoto van twee jaar geleden zien: „Ze lijken daar totaal niet meer op en zijn volledig afgetakeld.” Wie jarenlang crack gebruikt, loopt een groter risico op beroertes, hart- en vaatziekten, hartritmestoornissen, ademhalingsproblemen, permanent beschadigde longen en een verhoogde bloeddruk.

Maar stoppen is lastig, weet Bas van Bokhoven (47). Jarenlang rookte hij crack, inmiddels is hij afgekickt, en daarna werd hij mede-oprichter van verslavingszorginstelling Zuyderwende in Heerlen. Daar werkt Van Bokhoven nu als therapeut.

Veel crackgebruikers vinden hun weg naar verslavingszorg niet, zegt hij. Voor de vele daklozen onder hen geldt dat ze vaak geen ‘terugkeeradres’ hebben, een voorwaarde om af te kunnen kicken bij de meeste instellingen. Want als verslaafden de regels meermaals overtreden en de behandeling wordt stopgezet, hebben instellingen als Zuyderwende een zorgplicht. Ze kunnen dakloze cliënten niet zomaar op straat zetten.

Als gebruikers wel hulp zoeken, werkt dat in Van Bokhovens ervaring alleen als ze niet louter voor hun omgeving willen stoppen, maar juist voor zichzelf.

Verslaafden hebben, volgens Van Bokhoven, kleinschalige, eerlijke en persoonlijke begeleiding nodig. Op zijn kantoor pakt hij een multomap met brieven van cliënten erbij. De brieven volgen hetzelfde patroon: de cliënten schrijven dat ze eerst met hem botsen, dan zijn eerlijkheid leren waarderen en hem uiteindelijk dankbaar zijn. Crackverslaafden zijn volgens Van Bokhoven „recidivisten”, die in hun eigen wereld leven. Om dat te doorbreken, hebben ze volgens de therapeut een directe aanpak nodig.

Stemmetje

De 22-jarige pakketbezorger Leon weet zeker dat hij weer van de drug afkomt. Hij moet zelf het initiatief nemen voor hulp, zegt hij. Dan, beslist: „Over tien jaar ben ik niet meer in dit park.” De Amsterdammer is optimistisch. Hij had de afgelopen tijd af en toe een vriendinnetje, maar heeft geen interesse in een serieuze relatie. Op den duur wil hij een familie stichten, naar Spanje verhuizen en een ijswinkel openen.

Afkicken is stap één, maar terugval ligt altijd op de loer, zegt Van Bokhoven. Het duurt lang voordat de ‘zucht’ weg is. Die begeerte „blijft aan je zuigen”. stemmetje in zijn hoofd, vertelt een 37-jarige cliënt van Van Bokhoven. Sinds maart gebruikt hij niet meer, zijn behandeling is net afgerond. Hij is naar Heerlen gekomen voor nazorg. Hij heeft een grijsbruine kuif en draagt een blauw T-shirt, spijkerbroek en Nike Air Max. Hij wil anoniem blijven uit vrees voor reacties van oude bekenden met wie hij problemen heeft gehad.

De cliënt zit nog een jaar in een safehouse, uit zelfbescherming. Dat weet het stemmetje ook. „Mijn verslaving zegt dan: gedraag je netjes hier, over een jaar is er niemand die het ziet en kun je weer gebruiken”, zegt hij. „Vroeger had ik die gedachten nooit gedeeld, nu ben ik er alert op.”

Heroïne

Toen in de jaren negentig de heroïne-epidemie woedde, zag Van Bokhoven in het stationstunneltje in Heerlen niet alleen gebruikers van heroïne, maar ook van crack.

Heerlen was, net als Amsterdam, een van de eerste gemeenten die heroïne medisch verstrekte. Zelfs de hardnekkigste verslaafden kwamen van de straat af en gingen meer een „burgerleventje” leiden, zegt Dennis Lahey, directeur van belangenvereniging Drugsgebruikers MDHG (voorheen Medisch-sociale Dienst Heroïne Gebruikers). Omdat de nadruk lag op het bestrijden van heroïnegebruik en het aantal toenemende hiv-besmettingen via het spuiten van deze drugs, werd het basecoke-gebruik uit het oog verloren, volgens Lahey. Alle hulpverlening was erop gericht de heroïne-epidemie de kop in te drukken, vertelt hij.

Geef ze een slaapplek en een maatschappelijk werker. Zo haal je ze uit het straatleventje

„Hoezo is er geen vervangend middel voor crack?”, vraagt gebruiker Klaudia zich af in het Amsterdamse Oosterpark. „De GGD verstrekt ook heroïne.”

MDHG pleit al langer voor medicinale verstrekking van basecoke, zegt Lahey. Door gebruikers uit het „illegale circuit” te halen, kunnen ze weer een regelmatig leven opbouwen. „Geef ze daarnaast een slaapplek en een maatschappelijk werker”, zegt Lahey. „Zo haal je ze uit het straatleventje.”

Crackloopje

Het schemert in het Oosterpark. Het grasveld waarop een uurtje geleden mensen picknickten, is nu verlaten. Maar op het ‘drugspaadje’ is het een komen en gaan van mensen. Een hulpverlener (65) rookt een sigaartje aan de rand van het park. Vroeger was hij een „badboy”, nu helpt hij verslaafden. Hij wil anoniem blijven, omdat veel verslaafden en dealers hem zouden kunnen herkennen.

Twee jongemannen lopen starend naar de grond richting de bosjes. „Een crackloopje,” zegt de hulpverlener.Ze speuren de dealerroute af in de hoop dat die een balletje heeft laten vallen. De hulpverlener veert op. „Rosita! Alles goed?” Een oude vrouw loopt voorovergebogen voorbij – ze heeft een bochel. „Dat komt ook door crack, ze heeft jaren op straat geslapen.”

Om deze tijd beraden de verslaafden zich hoe ze de komende uren geld gaan verdienen, zegt de hulpverlener. Hij zag hoe in de gebruikersruimte van de daklozenopvang waar hij voorheen werkte, verslaafde mannen probeerden gestolen parfums, scheermesjes of spijkerbroeken te verkopen. Daar kwam een eind toen de ruimte beter in de gaten werd gehouden. Ze verkopen hun gestolen spullen nu op straat of in het park, zegt hij.

Een man die zwaait met z’n armen loopt langs de hulpverlener en kijkt gespannen voor zich. Een stuurs kijkende vrouw rijdt op een fiets rondjes door het park. Een man die Italiaans spreekt, staat helemaal stijf van de spanning. De Roemeense schoonmaker, die één keer per week zegt te gebruiken, is ook weer terug in het park.

„Zie je?” zegt de hulpverlener. „Ze willen allemaal scoren.”