‘De meest invloedrijke wetenschapper waar u nog nooit van gehoord heeft’

De ontwerper van de allereerste waterstofbom, Richard Garwin, is op 13 mei op 97-jarige leeftijd overleden. De Amerikaanse wetenschapper was de laatste representant van het tijdperk, van 1939 tot 1952, waarin natuurkundigen plotseling veranderden van academische onderzoekers van de nogal esoterische quantummechanica en kernfysica, in atoomgeleerden die de sleutels in handen hadden tot krachtigste massavernietigingswapens ter aarde: de atoombom en de waterstofbom.

In 1952 werkte de briljante 23-jarige natuurkundige het ontwerp uit voor Ivy Mike, het kernwapen op basis van kernfusie tussen waterstofatomen, krachtiger nog dan de toch ook al vernietigende atoombom. De ideeën voor de waterstofbom waren weliswaar ontwikkeld door de Hongaarse natuurkundige Edward Teller en zijn collega Stanislaw Ulam, maar het ontwerp was in handen van de net gepromoveerde Garwin, die door zijn begeleider Enrico Fermi „het enige echte genie dat ik ooit ontmoet heb” werd genoemd.

Kernproef met de eerste waterstofbom ‘Ivy Mike’ in 1952.

Foto Reuters

Op 1 november van dat jaar blies de atoomtest het eiland Enewetak in de Stille Oceaan op met de kracht van 700 maal de atoombom die de Amerikanen zeven jaar eerder op Hiroshima hadden laten vallen. De ontwikkeling van kernwapens leidde tot een wapenwedloop die Garwin betreurde. „Ik denk dat het een betere wereld zou zijn als de waterstofbom nooit bestaan had. Maar ik wist dat de bommen gebruikt zouden worden als afschrikking”, zei hij in 1984 in een interview met het tijdschrift Esquire.

„Garwin was een grootheid en een nog levende legende”, zegt Machiel Kleemans van de Universiteit van Amsterdam, natuurkundige en wetenschapshistoricus die promoveerde op de ontwikkeling van kernwapens en -energie in de VS en Europa. Maar in tegenstelling tot natuurkundigen als Robert Oppenheimer en Fermi kenden weinig niet-ingewijden de naam Garwin. De ondertitel van zijn biografie uit 2017 was dan ook „De meest invloedrijke wetenschapper waar u nog nooit van gehoord heeft”.

Die relatieve onbekendheid had te maken met zijn veelvuldige adviseurschap voor bedrijven en overheidsinstellingen op het gebied van defensie- en inlichtingen, geen instanties die graag openheid van zaken geven.

Na zijn succes als kernwapenontwikkelaar koos Garwin een baan bij IBM, met veel ruimte voor deze adviseurschappen. Garwin dacht na, rekende, adviseerde en publiceerde over zaken uiteenlopend van spionagesatellieten, touchscreens, anti-raket-systemen, mri-imaging, communicatiesystemen, en methoden om zwaartekrachtgolven te detecteren (iets dat natuurkundigen in 2015 ook lukte, mede dankzij zijn steun).

In 2016 krijgt Richard Garwin van de Amerikaanse president Barack Obama de Presidential Medal of Freedom omgehangen.

Foto Getty Images

Hij was mede-uitvinder op 47 octrooien, en was een van de weinige wetenschappers die lid waren van de drie nationale academies van ingenieurs, wetenschappers en medici. Garwin was wetenschappelijk adviseur voor presidenten van Dwight Eisenhower tot Bill Clinton.

Maar vooral zette hij zich in voor het in toom houden van de kernwapenwedloop die hij zelf had helpen ontketenen, door te pleiten voor verdragen voor het beperken van kernwapens en verboden op kernwapentests. Ook hielp hij bij het ontwikkelen van detectiesystemen om illegale kernwapentests op te kunnen sporen.

Garwin stond bekend als een wetenschapper die zijn mening niet onder stoelen of banken stak. Voor antiballistische raketsystemen die aanstormende kernraketten moesten onderscheppen, zoals president Ronald Reagans SDI of ‘Star Wars’, had hij geen goed woord over. De plannen zijn nooit uitgevoerd.