Gestrest vandaag? Dan is de kans dat je straks je sleutels niet meer kunt vinden groter!

Nieuw onderzoek onthult dat volwassenen een grotere kans hebben om geheugenproblemen te ervaren op dagen waarop ze gebeurtenissen meemaken die stressvol zijn – zoals een ruzie of enige tijd in de file staan.

Tot die conclusie komen wetenschappers van Tilburg University in het blad Psychology and Aging. Ze baseren zich op onderzoek onder 1071 volwassenen, die tijdens het onderzoek tussen de 43 en 90 jaar oud waren. De onderzoekers ondervroegen de deelnemers gedurende acht opeenvolgende dagen telefonisch. Daarbij werd de deelnemers bijvoorbeeld gevraagd naar stressvolle gebeurtenissen die ze die dag (wellicht) hadden meegemaakt, hun emotionele gesteldheid en geheugenproblemen.

Resultaten
Het onderzoek wijst uit dat de deelnemers op dagen waarop ze veel stress ervoeren – bijvoorbeeld doordat ze een conflict hadden met iemand, lichte gezondheidsklachten of tijdsdruk ervoeren – een grotere kans hadden op geheugenproblemen. Daarbij viel het de onderzoekers op dat de deelnemers op stressvolle dagen met name vaak dingen uit het verleden vergaten, bijvoorbeeld: waar ze iets hadden neergelegd of iemands naam. Ondertussen herinnerden ze zich dingen die ze nog moesten doen – zoals naar een afspraak gaan of een opdracht afronden – vaak nog wel. Dit is waarschijnlijk te verklaren, zo denken de onderzoekers, doordat mensen vaak hulpmiddelen gebruiken (zoals een to do-lijstje of agenda) om dergelijke toekomstgerichte taken te onthouden.

Verklaring
Dat mensen op stressvolle dagen sneller dingen uit het verleden vergeten, denken de onderzoekers wel te kunnen verklaren, vertelt hoofdonderzoeker Zeynep Saruhanlioglu aan Scientias.nl. “We hebben maar een beperkte hoeveelheid mentale energie op een bepaald moment, en stress kan daar een groot deel van opslokken. Wanneer je een stressor tegenkomt, reageert je lichaam en geest daar op: je hartslag gaat omhoog, stresshormonen worden afgegeven, en je gedachten richten zich op het probleem. De focus blijft dus op de stressor gericht, waardoor er minder aandacht overblijft voor andere dingen die je probeert te onthouden. Waarom dit precies gebeurt, is nog onderwerp van onderzoek, maar studies suggereren dat stresshormonen zoals cortisol invloed kunnen hebben op de neurale processen die betrokken zijn bij aandacht en het geheugen. Het is dus niet zo dat je hersenen niet werken wanneer je gestrest bent; ze zijn gewoon tijdelijk met iets anders bezig.”

Niet verrassend
Dat mensen op stressvolle dagen een grotere kans hebben om melding te maken van geheugenproblemen heeft de onderzoekers dan ook niet echt verrast. “Stressvolle gebeurtenissen nemen mentale ruimte in beslag. Wanneer er iets belastends gebeurt, wordt je aandacht daar naartoe getrokken, waardoor er minder ‘ruimte’ overblijft voor andere dingen. Wat ons wél verraste, was dat leeftijd geen rol leek te spelen: volwassenen van middelbare leeftijd waren net zo kwetsbaar voor de effecten van stressoren als oudere volwassenen.”

Positieve emoties
Wat de onderzoekers verder verrast heeft, is dat positieve emoties die de deelnemers op een bepaalde dag ervoeren, geen directe bescherming boden tegen de impact die stress op het geheugen had. In andere woorden: wanneer mensen op een stressvolle dag positief gestemd waren, verzachtte dat de impact die stress op hun geheugen had, niet. Wel bleken mensen die over een week gezien gemiddeld positiever gestemd waren, minder kans op geheugenproblemen te hebben. Het wijst erop dat positieve emoties geen directe bescherming bieden tegen geheugenproblemen, maar op de lange termijn wel bij kunnen dragen aan het behoud van de mentale gezondheid.

Op de lange termijn
En zo tonen de Tilburgse onderzoekers in hun studie dus aan dat stressvolle gebeurtenissen diezelfde dag nog invloed kunnen hebben op het geheugen. Maar heeft zo’n stressvolle dag – of een opeenstapeling van meerdere stressvolle dagen – ook op de lange termijn gevolgen? Dat is nog niet helemaal duidelijk, vertelt Saruhanlioglu desgevraagd aan Scientias.nl. “In onze studie hebben we ons gericht op de dagelijkse, directe effecten. Dagelijkse stressoren zijn vaak klein, zoals files, een gespannen gesprek of een ruzie. Veel mensen zien ze als alledaags, maar steeds meer onderzoek laat zien dat de effecten zich kunnen opstapelen en een serieuze impact kunnen hebben op de gezondheid op lange termijn. Onze studie laat zien dat zelfs het simpele bestaan van zulke dagelijkse stressoren het geheugen op diezelfde dag kan beïnvloeden. We zagen ook dat mensen die vaker stress ervaren, meer geheugenproblemen rapporteren – wat mogelijk wijst op langetermijneffecten. We moeten echter voorzichtig zijn met het trekken van causale conclusies op basis van deze observationele studie, omdat andere factoren, zoals sociaaleconomische status, een rol kunnen spelen. Toch komt er wel steeds meer bewijs dat chronische stress de cognitieve gezondheid op de lange termijn negatief kan beïnvloeden.”

Vervolgonderzoek
Meer onderzoek is echter hard nodig. “We hebben nog veel te leren,” beaamt Saruhanlioglu. Zo kan stress bijvoorbeeld uit verschillende hoeken komen: je kunt het ervaren op je werk, maar ook thuis of in relaties. En het is nog niet duidelijk of die verschillende bronnen van stress het geheugen ook allemaal op dezelfde manier beïnvloeden. “Bovendien kent het geheugen zelf ook verschillende vormen,” legt Saruhanlioglu aan Scientias.nl uit. Zo wordt in dit onderzoek bijvoorbeeld al onderscheid gemaakt tussen het prospectief geheugen (het geheugen voor toekomstige taken) en het retrospectief geheugen (het geheugen voor zaken die reeds hebben plaatsgevonden). Maar je zou ook nog onderscheid kunnen maken tussen het lange- en kortetermijngeheugen of de wijze waarop mensen hun geheugen zelf ervaren en hoe het presteert tijdens een test. “En elke vorm kan een eigen patroon vertonen in relatie tot stress,” benadrukt Saruhanlioglu. “En hoe beter we deze patronen in kaart brengen, hoe gerichter we ook praktische tips kunnen ontwikkelen (die helpen om mentaal scherp te blijven, red.). Bovendien zijn we ook benieuwd of mensen die goed zijn in het reguleren van hun emoties hun geheugen beter kunnen beschermen tegen stress.”

En zo is er dus nog veel te onderzoeken. In afwachting van die vervolgonderzoeken is aan stressvolle gebeurtenissen helaas bijna niet te ontkomen. Je belandt weleens in de file, je zit soms midden in een conflictsituatie en je ervaart weleens tijdsdruk op het werk. Maar daar hoef je je op basis van dit onderzoek niet direct enorme zorgen over te maken. Sterker nog: stress hoort er een beetje bij en hoef je ook niet altijd te vermijden, zo benadrukt Saruhanlioglu. “Niet alle stressoren kunnen of hoeven vermeden te worden. Vaak moeten we obstakels overwinnen en uitdagingen aangaan om onze doelen te bereiken (…) Stress kan mensen helpen groeien, en vaak leren we iets van uitdagende situaties.” Tegelijkertijd is het echter goed om – als het om stress gaat – de vinger aan de pols te houden. “Als je merkt dat een stressor al je aandacht opeist, probeer dan strategieën te gebruiken die mentale ruimte vrijmaken,” adviseert Saruhanlioglu. “Neem bijvoorbeeld een korte pauze op een drukke dag, schrijf op wat je niet wilt vergeten of doe een activiteit die je stemming positief beïnvloedt.”

Vervolgonderzoek
Op dit moment borduren Saruhanlioglu en collega’s voort op deze studie door onderzoek te doen naar hoe mensen omgaan met stressoren en negatieve emoties – en of er misschien strategieën te bedenken zijn die hen daarbij kunnen helpen. Voor dit onderzoek zijn de wetenschappers nog op zoek naar deelnemers: mensen van 30 jaar of ouder, die in een veeleisende kantooromgeving werken en bereid zijn om zich gedurende 10 opeenvolgende werkdagen door de onderzoekers te laten volgen. Meer informatie is hier te vinden.