JA21 wil dolgraag meeregeren, maar willen de andere partijen (opnieuw) met radicaal-rechts?

3 uren geleden 1

Van één naar negen zetels, van een eenpitter in de Tweede Kamer naar de zesde fractie van het land. Het radicaal-rechtse JA21 is sinds de verkiezingen vorige week een partij om rekening mee te houden. Fractievoorzitter Joost Eerdmans laat dan ook geen moment na om te benadrukken dat zijn partij graag wil meeregeren. „We zitten niet in de wedstrijd om aan de zijlijn te staan”, zei hij direct na de verkiezingsuitslag. Nummer twee op de lijst en mede-partijoprichter Annabel Nanninga was die avond nog stelliger: „Het kabinet lonkt. We zijn nu een heel serieuze seat at the table.”

Eerdmans en Nanninga zijn geen roependen in de woestijn. De VVD sluit een kabinet met GroenLinks-PvdA nog altijd uit en wil over rechts, mét JA21. Het CDA heeft ook geen blokkade tegen de partij van Eerdmans opgeworpen. En zelfs D66 houdt de deur op een kiertje, al zei fractievoorzitter Rob Jetten eerder dat het niet zijn „eerste voorkeurscoalitie” is. Maar, in tegenstelling tot de PVV en Forum voor Democratie, sluit Jetten JA21 niet uit.

Haaks tegenover elkaar

Het is opvallend dat deze partijen, na het mislukte experiment met de PVV in het kabinet, een nieuw avontuur met een radicaal-rechtse partij niet uit de weg gaan. Want inhoudelijk lijkt JA21 veel op de PVV. Zo wil JA21 een totale asielstop en noemt het beperken van asielmigratie in het verkiezingsprogramma „de hoogste prioriteit”. Zo wil de partij de Spreidingswet onmiddellijk intrekken, illegaliteit strafbaar stellen, uitgeprocedeerde asielzoekers een enkelband geven, verblijfsvergunningen voor onbepaalde tijd afschaffen en extra grensbewaking instellen. Ook wil JA21 versterkte gebedsoproepen verbieden – de Raad van State oordeelde daar deze week zeer negatief over – en een boerkaverbod instellen. Het zijn voorstellen die haaks staan op ideeën van de andere partijen, zeker op die van D66.

Jetten benadrukte dat de partijen ‘waarmee wij tot een coalitie toetreden de waarden van de democratische rechtsstaat onderschrijven en uitdragen’

En er zijn meer onderwerpen waar in elk geval D66 en JA21 diametraal tegenover elkaar staan. Zo houdt Jetten, oud-klimaatminister, vast aan de energietransitie en wil hij in 2050 volledig van het gas af zijn. JA21 is juist tegen nieuwe windmolens, zonneparken en warmtenetten en wil fossiele brandstoffen blijven gebruiken, totdat kernenergie een volwaardig alternatief is. De gasputten in Groningen mogen van de partij weer open. D66 wil ook de veestapel inkrimpen en boeren uitkopen om de stikstofproblemen op te lossen, JA21 schrijft „pal achter de Nederlandse landbouw- en visserijsector” te staan. En als het gaat om Europa wil D66 af van het vetorecht van individuele landen, een verdere federalisering van de EU en een Europese begroting die twee keer zo groot is als nu. JA21 wil dat allemaal niet.

Op klimaat, migratie en Europa zijn er inderdaad grote verschillen met D66, zei Eerdmans woensdag na afloop van zijn gesprek met verkenner Wouter Koolmees. „Daar zal van twee kanten enige water bij de wijn moeten worden gedaan.” Hij voegde gelijk toe wel degelijk „op de rem te willen trappen qua klimaatbeleid”. „Soms is stilstand goed.”

Rechtsstatelijk

Naast de grote inhoudelijke verschillen is er ook nog het rechtsstatelijk karakter van de partij. Bij de toetsing van verkiezingsprogramma’s door de Nederlandse Orde van Advocaten doorstonden achttien voorstellen in het programma van JA21 de rechtsstatelijke toetsing niet. Daarmee was JA21 – na PVV en FVD – de slechtst scorende partij. Geen enkel plan van JA21 versterkte de rechtsstaat. D66 heeft juist veel voorstellen die de rechtsstaat versterken, bleek uit dezelfde toetsing. In zijn brief aan de verkenner benadrukte Jetten dat de partijen „waarmee wij tot een coalitie toetreden de waarden van de democratische rechtsstaat volmondig onderschrijven en uitdragen”.

Belangrijke vraag is ook hoe stabiel het bijna vijf jaar oude JA21 is. De fractie van JA21 zit vol partijhoppende Kamerleden, alleen al partijleider Eerdmans versleet vijf landelijke (CDA, LPF, groep Eerdmans-Van Schijndel, EénNL, FVD) en twee lokale partijen. Nanninga zat eerder bij FVD en de fractie-Nanninga, Ingrid Coenradie (de nummer 3) zat bij de VVD en PVV, Diederik Boomsma (nummer 6) bij het CDA en NSC, Ranjith Clemminck-Croci (nummer 9) bij de PvdA. Opvallend is dat vijf van de negen fractieleden ooit lid waren van FVD.

Partijoprichters Eerdmans en Nanninga stapten in november 2020 op bij FVD vanwege antisemitische en racistische opmerkingen door leden van de jongerenafdeling JFVD – dat was een half jaar nadat HP/De Tijd al publiceerde over extreme uitlatingen in die app-groepen.

Nanninga kwam de jaren daarvoor zelf ook geregeld in opspraak toen ze tussen 2009 en 2016 fascistische en antisemitische tweets verspreidde. Ze schreef onder meer: „Nu even wat Mein Kampfen kopen. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen met de kerstcadeaux. Sti-hille nacht, siegheilige nacht.” Eerdmans reageert altijd geïrriteerd als die tweets in herinnering worden gebracht. Volgens hem, en volgens Nanninga zelf, was het satire, in een tijd dat Nanninga nog columnist van GeenStijl was. Eerdmans vindt het een „grijsgedraaide plaat” en stelt dat het al vaak is uitgelegd. Hij verwijst dan bijvoorbeeld naar een uitlegartikel van Nanninga in het Nieuw Israëlietisch Weekblad.

Zelf gelooft Eerdmans wel in kabinetsdeelname, zei hij woensdag. Hij wil een kabinet met meer dan 75 zetels, nu haalt centrumrechts precies dat aantal. Volgens Eerdmans moet daar BBB of SGP als vijfde partij bij. Het liefst wil Eerdmans ook de PVV in het kabinet, maar die partij is door bijna alle partijen uitgesloten.