John Fentener van Vlissingen bouwde zijn eigen zakenimperium

Een paar maanden na zijn chemokuren meldde John Fentener van Vlissingen zich in de lente van 2019 weer op het hoofdkantoor van zijn reisimperium BCD in Zeist. Tijdens zijn behandeling voor lymfeklierkanker had de toen bijna 80-jarige zakenman een strategisch plan voor zijn bedrijven geschreven. „Ik kon het niet laten”, zei hij in een gesprek met Het Financieele Dagblad.

De donderdag 11 december overleden Fentener van Vlissingen stamde uit een roemrucht ondernemersgeslacht. Zijn overgrootvader Frederik Hendrik Fentener van Vlissingen richtte in 1896 de Steenkolen Handelsvereeniging (SHV) op, door zijn nazaten uitgebouwd tot het grootste niet-beursgenoteerde bedrijf van Nederland met 60.000 werknemers.

Zijn vader Jan en zijn twee broers Frits en Paul (beiden in 2006 overleden) maakten carrière in het familiebedrijf. Maar John Fentener van Vlissingen was alleen commissaris bij SHV en gebruikte zijn familiefortuin om zelf bedrijven op te zetten. Hij was naar eigen zeggen meer geïnteresseerd in effectenverkeer. „De financiële wereld, aandelen, passioneerden mij”, zei hij in het gesprek met het FD. Zijn ondernemerstalent maakte hem tot een van de rijkste Nederlanders. Het zakenblad Quote raamde zijn vermogen in 2025 op 2,9 miljard euro.

Zijn succes kwam met vallen en opstaan tot stand. Fentener van Vlissingen begon bij een klein Utrechts effectenkantoor dat overgenomen werd door bankiershuis Pierson, Heldring en Pierson. Nog tijdens zijn elfjarig verblijf bij de bank richtte hij, halverwege de jaren zeventig, vastgoedbeleggingsfonds Noro op. Hij begon, was een van de verhalen uit zijn ijzeren anekdotenrepertoire, met slechts twee stoelen, een tafel, een typemachine en een startbedrag van omgerekend 40.000 euro.

Omdat tal van rijke particulieren het chic vonden met hem mee te doen, groeide het fonds uit tot de grootste particuliere beleggingsmaatschappij van het land. Maar voorjaar 1991 betichtten boze aandeelhouders hem van belangenverstrengeling en persoonlijke verrijking. Een paar maanden later vertrok de fondsoprichter als president van Noro.

Zes jaar nadien, in 1997, raakte het fonds opnieuw in opspraak. Dit keer stapte de volledige raad van commissarissen op. De reden: de dagelijkse bemoeienis van Fentener van Vlissingen was groter dan de raad wenselijk achtte. „Zo kunnen wij niet functioneren”, zei president-commissaris Chris van Veen, oud-minister en VNO-voorzitter.

James Bond

Zijn grootste succes boekte Fentener van Vlissingen met reisconcern BCD, dat hij al in 1975 begon en dat uitgroeide tot een van de grootste aanbieders van zakenreizen in de wereld. Met moderne technologie richtte het bedrijf zich op de zakelijke markt; reizigers konden bij het bedrijf zelf hun tickets boeken, ondernemingen konden de zakenreizen van hun medewerkers beheren en ook werd het bedrijf groot in parkeren bij luchthavens.

In 1998 nam BCD het twee keer zo grote BTI World Travel over, waardoor het bedrijf een wereldspeler werd: het telt nu 15.000 medewerkers in 109 landen en boekte in 2024 een omzet van bijna 23 miljard dollar. Alleen American Express Global Business Travel is groter in zakenreizen.

Reisconcern BCD is de grootste in de filmindustrie en al jaren de vaste partner van bijvoorbeeld Netflix en de James Bond-films. Niet alleen vervoert het crews en filmbenodigdheden; een dochterbedrijf zorgt ervoor dat het de acteurs tijdens de opnames aan niets ontbreekt. Fentener van Vlissingen in het FD: „Die bellen niet de receptie van een hotel, maar iemand van ons als ze een verkeerd kussen hebben. Dan zorgen wij dat het hotel zeven kussens komt brengen.”

De coronacrisis had een ingrijpende impact op BCD – net als op de gehele zakenreisbranche. In het voorjaar van 2020 viel de omzet van het bedrijf terug tot 6 procent van voor Covid-19. Om de crisis te overleven schrapte BCD Travel wereldwijd circa drieduizend arbeidsplaatsen, een vijfde van het totaal. Het reisconcern biedt zijn klanten sindsdien ook elektronische diensten aan om virtueel te vergaderen en digitaal samen te werken.

Andere zakelijke ondernemingen bracht Fentener van Vlissingen onder in twee investeringsfondsen. Zijn belang in SHV en zijn aandeel in hotelconcern Intercontinental zitten in Boron. Met Walvis participeerde hij vanaf 2012 in snelgroeiende techbedrijfjes, maar werd hij ook mede-eigenaar van uitgeefconcern Veen Bosch & Keuning (VBK) en de Bruna-boekwinkelformule.

In oktober 2025 trad Fentener van Vlissingen definitief terug uit BCD en Boron. Vijf van zijn negen kleinkinderen – kinderen van zijn dochters Nicole en Brigitte en zijn zoon Robert-Jan – hebben inmiddels een rol in de stichtingen die de belangrijkste beslissingen nemen in de familiebedrijven.

Positivo

Fentener van Vlissingen noemde zichzelf een optimist. Vanaf de oprichting in 2008 was hij betrokken bij Big Improvement Day, de jaarlijkse bijeenkomst op de derde dinsdag van januari voor toppers uit het Nederlands bedrijfsleven, wetenschap en overheid. Voor deze brainstorm, „de positieve tegenhanger van Prinsjesdag”, kwam hij graag over uit zijn woonplaats Londen, zei hij in 2017 in een gesprek met de Volkskrant.

Van de ‘boze witte man’ en het oprukkende populisme begreep hij weinig, hield hij de lezers van de ochtendkrant voor. „In het buitenland is men jaloers op Nederland. […] Maar wat doen wij? We klagen dat we wel eens in de file staan. We hebben geen idee in wat voor een mooi land we leven.”

John Fentener van Vlissingen verzamelde kunst. Een keuze uit zijn collectie oude landschapstekeningen van Rembrandt, Ruisdael en andere Nederlandse en Vlaamse meesters toonde hij in 2015 in het Rijksmuseum. Zijn verzameling impressionisten was in 2018 in het Singer Laren te zien. Naar aanleiding van die laatste tentoonstelling gaf hij dat jaar een interview aan NRC. Daarin vertelde hij te worstelen met de vraag wat er na zijn dood met zijn kunst moest gebeuren. „Een deel van de familie zegt: koop twee prachtige grachtenpanden en begin gewoon een museum. […] Zelf ben ik nooit een groot voorstander van een Fentener van Vlissingen Museum geweest. Vanwege die naam, ja. Het komt over als protserig, ben ik bang.”

Fentener van Vlissingen was getrouwd met Marine Michèle comtesse de Pourtalès (1941). Zij hebben drie kinderen en negen kleinkinderen. Hij werd 86 jaar.