Na twee Franse sterfgevallen ook listeriabesmetting bij Nederlandse patiënt. Hoe gevaarlijk is deze bacterie?

In Frankrijk overleden in augustus twee volwassenen aan de ziekte listeriose nadat zij kaas hadden gegeten die besmet was met de listeriabacterie. Ook in Nederland is iemand besmet geraakt met de bacterie, zo meldde het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) dinsdag. Zes vragen over listeriose.

1Hoe gevaarlijk is deze bacterie, en voor wie?

De bacterie die listeriose veroorzaakt heet officieel listeria monocytogenes. Volgens het ECDC werden in de loop van juni achttien besmetting gemeld in Frankrijk alleen. Van die achttien besmettingen waren elf slachtoffers vrouw. Dat is niet toevallig: over het algemeen worden gezonde mensen meestal niet ziek van de bacterie, maar ouderen, jonge kinderen én zwangere vrouwen hebben doorgaans een lagere weerstand. Die groepen kunnen wel degelijk ernstig ziek worden en zelfs komen te overlijden door de bacterie. Voor zwangere vrouwen is er bovendien nog een extra risico: zij kunnen een miskraam krijgen of de baby kan te vroeg worden geboren.

2Waar komen deze besmettingen vandaan?

De listeriabacterie werd in Frankrijk teruggevonden in verschillende zachte kazen met een schimmelkorst, waaronder camembert, geitenkaas, gorgonzola en brie. In Frankrijk werden meer dan veertig leveringen kaas teruggeroepen. In Nederland is nog geen sprake van een terugroepactie. Dat komt volgens Eelco Franz, afdelingshoofd van de afdeling Epidemiologie en surveillance van gastro-intestinale infecties en zoönose bij het RIVM, doordat de besmette Franse kaas maar in zeer beperkte mate geëxporteerd is naar Nederland. Het is nog niet duidelijk is of de besmette persoon in Nederland ziek werd van Franse kaas of van een ander product.

Het ECDC doet lopende epidemiologische, microbiologische en traceeronderzoeken naar de bacterie in dierlijke producten. Dit keer wijst het onderzoek naar gepasteuriseerde koe- en geitenkaas uit Frankrijk. In België, Denemarken, Noorwegen en Nederland werd afgelopen maand één besmetting per land gemeld.

3In welke producten kan de listeriabacterie voorkomen en hoe waarschijnlijk is dat?

Listeria monocytogenes is vooral te vinden in langdurig gekoeld bewaarde producten die zonder verhitting worden gegeten. Risicoproducten zijn rauwmelkse zachte kazen, voorverpakte gerookte vis, voorverpakte vleeswaren en rauwe dierlijke producten zoals melk of rood vlees.

In Nederland krijgen per jaar vier op de één miljoen mensen een listeria-infectie. Listeriose komt in Nederland vooral voor bij mensen die ouder zijn dan 65 jaar. Elk jaar krijgt het RIVM ongeveer 85 meldingen van patiënten met een infectie.

Supermarktketens Albert Heijn en Plus riepen in augustus nog verschillende soorten haringfilet met uitjes terug vanwege mogelijke besmetting met de bacterie. Besmetting van gepasteuriseerde zachte kaas is volgens het ECDC zeldzamer.

4Kun je zelf controleren of de bacterie ergens in zit?

Nee, listeria is niet te zien, ruiken of proeven. De bacterie verandert het uiterlijk, de geur of de smaak van een product niet, zelfs niet als het besmet is. Daarbij kan de bacterie goed overleven en zelfs groeien in de koelkast.

Het Voedingscentrum adviseert om de temperatuur van de koelkast naar vier graden bij te stellen en vatbare producten direct weer in de ijskast te plaatsen na gebruik. Ook hele hoge tempraturen, boven de 75 graden Celsius, verdraagt de bacterie niet. Goed koken, bakken en braden doodt de listeriabacterie.

Volgens Franz van het RIVM is het niet nodig om alle Franse kazen de komende tijd radicaal van de kaasplank te schrappen. „Mensen die weten dat ze een verhoogd risico lopen moeten doorlopend aandachtig zijn voor dit soort dierlijke verpakte producten”, zegt Franz. „De besmetting in Nederland valt mee, anders had de Voedsel-en Warenautoriteit al een oproep gedaan”.

5Wat is het ziektebeeld?

Een besmetting met listeria kan zich op verschillende manieren uiten. Bij gastro-enteritis, een maag-darmontsteking beter bekend als buikgriep, is de incubatietijd kort. Binnen 24 uur ontstaan klachten zoals overgeven, diarree en misselijkheid.

„Die vorm van buikgriep is vaak al voorbij voordat er gedacht kan worden aan listeria”, zegt Franz. Het gros van de listeriabesmettingen wordt dan ook niet geregistreerd. „Het wordt pas gevaarlijk bij mensen met onderliggend lijden, voor hen is de bacterie relatief dodelijk.”

Bij invasieve listeriose verspreidt de bacterie zich langzaam door het lichaam. De incubatietijd kan variëren van acht dagen tot wel vier weken bij zwangere vrouwen. Al die tijd heeft de bacterie vrij spel in het lichaam. Dat kan ernstige gevolgen hebben, zoals hevige koorts, een hersenvliesontsteking en in zeldzame gevallen een dodelijke afloop.

Hoewel zwangere vrouwen een hoger risico hebben om na besmetting ziek te worden, geldt ook voor deze groep dat dit een zeldzame infectieziekte is. Als een zwangere vrouw ziek wordt van listeria is het mogelijk dat het ongeboren kind ook besmet raakt. Klachten zijn dan hoofd-, rug-, gewrichts- en spierpijn en flinke koorts. Soms worden deze klachten voorafgegaan door buikgriepachtige klachten, zoals diarree. Dit is vooral het geval als de zwangere in het derde trimester (zes tot negen maanden) ziek wordt.

6Hoe kan het dat er in Frankrijk twee doden zijn gevallen?

Dat is in dit geval toeval, vermoedt Franz. „Het ligt vooral aan wie het treft en of diegene al ander onderliggend lijden heeft. Dan kan het snel gaan.” In Nederland komt de bacterie het vaakst voor in verpakte vis, in Frankrijk zijn de meeste meldingen van zachte kazen. „Dat is te verklaren omdat er simpelweg meer van gegeten wordt. Nederlanders eten meer vis, Fransen meer kaas.”