Onverwachte Gouden Leeuw voor Father Mother Sister Brother

Regisseur Jim Jarmusch leek zelf ook verrast dat hij zaterdagavond de Gouden Leeuw in ontvangst mocht nemen, de hoofdprijs tijdens de slotceremonie van de 82ste editie van het filmfestival van Venetië. Dat bleek uit de spontane, komisch getimede ‘Oh shit’ waarmee hij zijn dankwoord begon. De Amerikaan benadrukte later in zijn speech nog wel dat kunst volgens hem politiek niet direct hoeft te adresseren om politiek te zijn. “Het kan empathie opwekken en verbindingen leggen. Dat is de eerste stap naar oplossingen.”

Jarmusch’ tragikomische drieluik Father Mother Sister Brother belicht de soms ongemakkelijke dynamieken in drie families met volwassen kinderen, met wereldsterren als Tom Waits en Adam Driver die vader en zoon spelen. Het is een onverwachte winnaar op een festivaleditie waar wereldpolitiek en vooral de oorlog in Gaza binnen én buiten de filmzalen soms meer aandacht trokken dan de vele regie- en acteersterren die naar het Lido waren gereisd.

Juryvoorzitter Alexander Payne had bij zijn eerste persconferentie aan het begin van het festival wel al benadrukt dat hij naar Venetië was gekomen „om te praten en oordelen over cinema” toen hij vragen kreeg over zijn persoonlijke standpunten over Gaza. Hij en zijn jury bekroonden op enkele uitzonderingen na liever intieme films uit de hoofdcompetitie dan producties die duidelijke maatschappelijke statements maakten, bleek zaterdagavond.

Naast Jarmusch’ Gouden Leeuw verraste bijvoorbeeld ook de keuze voor de Zilveren Leeuw voor regie, die ging naar de eerste soloregie van Amerikaan Benny Safdie – eerder regisseerde hij samen met zijn broer. In Safdies gruizige sportbiopic The Smashing Machine speelt Dwayne ‘The Rock’ Johnson mixed martial arts (MMA)-vechter Mark Kerr. Een man met een lichaam als een stier, maar de stem en het karakter van een lammetje, die verstrikt raakt in een pijnstillerverslaving nadat hij voor het eerst een wedstrijd verliest – een voor hem onvoorstelbaar en onverteerbaar gegeven.

In de hoofdcompetitie in Venetië zaten dit jaar wel meer opmerkelijke films over mannen van middelbare leeftijd die in een crisis belanden als ze in hun eigen ogen ‘falen’. Zo was een van de hoogtepunten in de eerste week van het festival Park Chan-wooks zwarte komedie No Other Choice, over de volstrekt buitensporige, bloederige oplossing die de hoofdpersoon verzint om opnieuw een baan te bemachtigen. Het was een van de films die vooraf getipt werd als mogelijke Gouden Leeuw-winnaar, maar met lege handen achterbleef.

Helemaal weg van de wereldproblematiek bleef de jury van het festival niet. De Grand Jury Prize of tweede prijs ging naar de film die de meeste gesprekken tijdens het festival domineerde: Kaouther Ben Hania’s The Voice of Hind Rajab. Begin 2024 had de 5-jarige Palestijnse Hind Rajab urenlang contact met hulpverleners van de Palestijnse Rode Halve Maan (PRCS). Het meisje zat in een auto in Noord-Gaza die onder vuur werd genomen door het Israëlische leger – al haar familieleden in de auto waren gedood.

Ben Hania’s docudrama is opgebouwd rond de echte geluidsopnames die die dag werden gemaakt en toont hoe (nagespeelde) hulpverleners in het PRCS-callcenter de (echte) stem van Hind horen en alles binnen hun macht doen om een ambulance naar haar toe te sturen.

De gruwel die plaatsvindt in en rond de auto komt niet in beeld, maar de kijker ziet hoe de kafkaëske procedures die gevolgd moeten worden zodat de ambulancemedewerkers ter plekke niet beschoten worden door het Israëlische leger, de PRCS-hulpverleners tot wanhoop en woede drijven. Het gevoel van totale machteloosheid dat de hulpverleners tot waanzin drijft, raakte op het festival duidelijk aan de hulpeloosheid die talloze aanwezigen momenteel voelen als ze nieuws uit Gaza tot zich nemen.

Bij de première kreeg de film een 23 minuten durende staande ovatie, een record. Sowieso was de oorlog in Gaza vanaf het eerste tot de laatste momenten zeer aanwezig op het Lido. Zo riepen voorafgaand aan het festival filmmakers onder de vlag Venice4Palestine het festival op om „helder de voortdurende genocide in Gaza en etnische zuivering in Palestina door de Israëlische regering en leger te veroordelen”.

Tijdens persconferenties kregen talloze filmmakers vragen over de oorlog voorgeschoteld. Zo werd Jarmusch na de première van zijn film aan de tand gevoeld over de investeerder van zijn producent, arthouse streamingplatform Mubi, die banden heeft met het Israëlische leger. Halverwege het festival was er een grote pro-Palestina betoging met enkele duizenden demonstranten die vanaf OV-terminal Lido Santa Maria Elisabetta richting het festivalterrein liepen. En ook tijdens de awardceremonie afgelopen zaterdagavond werden directe en indirecte statements gemaakt over Gaza.

De uitgereikte acteerprijzen verrasten zaterdagavond minder dan de andere prijzen. Zo kreeg Italiaan Toni  Servillo de Volpi Cup voor beste acteur voor zijn rol in Paolo Sorrentino’s amusante La Grazia, een eeuwig twijfelende katholieke president die nog niet klaar is om afscheid te nemen van zijn functie, maar wel met pensioen moet. De Chinese Xin Zhilei kreeg de Volpi Cup voor beste actrice voor haar rol in The Sun Rises on Us All, over twee van elkaar vervreemde ex-geliefden met een duister geheim.

Binnen de hoofdcompetitie met veel sterke en intrigerende films viel dit jaar verder op dat, de meer realistische verhalen vaak angstaanjagender voelden dan de horrorfilms die werden vertoond. Zo waren vooraf de verwachtingen hoog voor een film als Frankenstein, maar Guillermo Del Toro’s barokke monsterfilm slaagde er niet in om je als kijker op het puntje van je stoel te krijgen. Dat deed Kathryn Bigelows extreem vakkundig en slim in elkaar gezette politieke thriller A House of Dynamite wel.

Bigelow toont in haar op research gestoelde film wat de stappen zijn als er een raket wordt gesignaleerd die richting het Amerikaanse vasteland gaat. En vooral hoe en binnen welk beperkt tijdsframe er cruciale beslissingen  moeten worden genomen rondom escalerend of de-escalerend reageren. Haar mozaïekfilm, die eenzelfde verhaallijn driemaal volgt vanuit verschillende perspectieven, probeert zeer expliciet discussie over atoomwapens aan te zwengelen. Dat kon de jury niet bekoren, want A House of Dynamite viel buiten de prijzen. Net als Bugonia, de nieuwe film van Yorgos Lanthimos, een eigenzinnige variatie op de klassesatirefilms als The Menu. In Lanthimos’ film ontvoeren twee neven een CEO die volgens hen een alien is.

Wel in de prijzen viel Below the Clouds, Gianfranco Rosi’s nieuwe documentaire over het dagelijks leven in Napels, die de Speciale Juryprijs, of derde prijs, kreeg. De Marcello Mastroianni-prijs voor jong acteertalent ging naar Luna Welder in Silent Friend, de intrigerende nieuwe film van Ildikó Enyedi over ‘de blik’ van onder meer een Ginkgoboom op de wereld om haar heen.

Er zaten dit jaar geen Nederlandse films in de hoofdcompetitie van het festival, maar Venetië geldt ook als hét podium voor VR- en immersieve films. Daar viel wel een Nederlandse coproductie in de prijzen. De Vlaams-Nederlandse VR-film A Long Goodbye van Kate Voet en Victor Maes, over een 72-jarige pianiste met dementie, met muziek van Joep Beving en voice-overs door Marlies Heuer en Derek de Lint, kreeg de ‘Achievement Prize’.