Rector Universiteit Twente over afschaffen cum laude: ‘Excellentie is nu te veel op het individu gericht’

De Universiteit Twente schaft vanaf het volgend kalenderjaar het predicaat ‘cum laude’ af voor alle promoties. De toekenning van die onderscheiding, bedoeld voor promotieonderzoeken van „uitzonderlijke wetenschappelijke kwaliteit”, is niet transparant en pakt bovendien „systematisch nadelig” uit voor vrouwelijke promovendi, schrijft de universiteit woensdag in een bericht op haar website. De Enschedese universiteit is de eerste in Nederland die een dergelijke maatregel neemt.

Rector-magnificus Tom Veldkamp zegt dat de belangrijkste reden om de regels aan te passen is dat de universiteit een „open, transparante manier van beoordelen wil hebben” opdat ook promovendi zelf kunnen vaststellen of hun onderzoek ver genoeg is gevorderd en goed genoeg is om te verdedigen tegenover een commissie.

De meest in het oog springende maatregel is de afschaffing van het predicaat ‘cum laude’. Waarom moest u die nemen?

„Omdat we hebben vastgesteld dat de criteria om tot een oordeel cum laude te komen, niet objectief zijn. Wij hebben gezien dat de toegekende cum laudes niet evenredig verdeeld zijn over de verschillende disciplines, over promotoren en over gender. En het was ook niet per se zo dat de beste dissertaties het oordeel cum laude kregen.

„Als je vaststelt dat cum laude niet gaat naar de hoogste 5 procent zoals de bedoeling is, dan moet je of de procedure veranderen, of je moet ermee stoppen. Natuurlijk hebben wij om ons heen gekeken of er alternatieven waren die beter en objectiever zijn. Onze conclusie is dat er geen goede oplossing is.”

U kunt dus wel vaststellen dat de met cum laude beloonde dissertaties niet altijd tot de beste 5 procent horen, maar u kunt geen objectief criterium vinden om te beoordelen of ze daadwerkelijk tot de top-5 procent horen?

„Nee, dat klopt. Wij zien wel de patronen, de clustering rondom disciplines, personen en ook de gender bias die erop wijzen dat niet de top 5 procent ook daadwerkelijk een cum laude krijgt. Dat heeft heel erg te maken met het subjectieve karakter waarop uiteindelijk het cum laude wordt toegekend. Het eerste filter is de promotor, die moet iemand voordragen. Dan is er de commissie die bepaalt of iemand bij de top-5 procent hoort. En daar zit precies het probleem, want hoe meet je dat? Hoe kwantificeer je dat? Wat is het verschil tussen puur-disciplinair onderzoek of interdisciplinair onderzoek of multidisciplinair onderzoek? Hoe meet je de bijdragen van iemand die promoveert op publicaties met meerdere auteurs? Dat zijn heel moeilijke, ingewikkeld weegbare factoren. Vaak is de promotor mede-auteur van publicaties. Dan kun je in de situatie komen waarin de slager zijn eigen vlees keurt.

„Wat we nu hebben gedaan is een hoofdstuk in de dissertatie vragen waarin wordt uitgelegd wat precies de bijdrage is van de promovendus aan de publicatie, als die publicatie meerdere auteurs heeft.

„Wij willen naar een andere vorm van excellentie. Nu is het heel erg op het individu gericht. Maar wetenschap doe je met een team. In plaats van heel veel moeite te steken in het zoeken naar een manier om die 5 procent beste theses te kunnen aanwijzen, stop ik liever mijn energie in het waarderen van mensen die ook in teams samenwerken.”

In het persbericht waarin de maatregelen werden aangekondigd, stond dat onderzoek uitwijst dat mannen twee keer zoveel kans maken op een cum laude als vrouwen. Is dat ook een reden om het predicaat af te schaffen?

„Dat is een van de argumenten, maar eigenlijk niet de hoofdreden. Wij willen dat iedereen, ongeacht gender of afkomst, een gelijke, transparante beoordeling krijgt.”

De universiteit blijft wel het predicaat toekennen in de bachelorfase. Is het daar minder problematisch?

„In de bachelorfase is het oordeel gebaseerd op een reeks behaalde cijfers. Er is een heel protocol waarmee iemand een acht dan wel een negen behaalt voor een examen. Dat is echt iets anders dan de verdediging van het proefschrift voor een commissie. Daar zit een element van smaak in.”

Hoe hebben de studenten gereageerd die op dit moment bij de UT aan een promotieonderzoek werken?

„Die vinden het wel teleurstellend.”

En de reeds bij de UT gepromoveerde wetenschappers? Die zijn trots op hun cum-laudebeoordeling en nu zegt hun eigen universiteit: die is toegekend op grond van een systeem dat zo oneerlijk was dat we het nu moeten afschaffen.

„Ik kan me voorstellen dat dat niet plezierig overkomt. Kijk, wat die mensen betreft die eerder een cum laude hebben gekregen: dat waren sowieso goede promoties. Het probleem zit hem in die 5 procent. Wat we eigenlijk zeggen: het is vooral niet rechtvaardig voor de mensen die het predicaat ten onrechte niet gekregen hebben.”

De UT is de eerste en voorlopig enige universiteit in Nederland die dit doet. Bezorgt u uw promovendi zo niet een nadeel in een zeer competitieve omgeving?

„Dat zou je op het eerste gezicht kunnen denken. Maar in de praktijk is de referentie van de promotor uiteindelijk doorslaggevend voor mensen die dóór willen gaan in de wetenschap. Het speelveld is internationaal en in heel veel landen wordt helemaal geen cum laude uitgedeeld. In veel gremia, denk aan Europese projecten, wordt daar dus niet naar gekeken. Het gaat echt om wat je daadwerkelijk gepresteerd hebt.”

Voor professoren met het ‘ius promovendi’, het recht om promotieonderzoek te beoordelen, zal het wennen zijn, al die transparante regels.

„Een deel van hen vindt dit niet leuk. Maar de argumentatie om te komen tot een oordeel wordt nu transparant gemaakt. En daardoor in elk geval minder subjectief dan het was.

„Ik heb zelf in promotiecommissies gezeten. Het is daarbij wel eens voorgekomen dat we gebrek aan heldere richtlijnen voelden. Dan werden de oordelen in de commissie onderling vergeleken en getuned. Wij hebben afgelopen jaar op de UT onze criteria wat scherper gemaakt. We willen niet meer dat de mensen in de promotiecommissie van elkaar weten wat ze voor score geven. Wij hebben een geheime stemming ingevoerd.”

Om peer pressure tegen te gaan?

„Ja.”

U bent zelf gepromoveerd.

„Zeker, in landbouw- en milieuwetenschappen in Wageningen.”

Cum laude?

„Nee.”

Lees ook

Helft van de promovendi is vrouw, maar cum laude krijgen ze zelden