Strafzaak tegen soevereinen: ’theekransje van bezorgde burgers’ of terroristen die zich voorbereidden op burgerarresten en tribunalen?

„Gaat het om gevaarlijke terroristen of om een groepje gedesoriënteerde mannen van middelbare leeftijd?”, vroeg advocaat Matthijs van Dam zich vorige week af in de extra beveiligde rechtbank in Rotterdam. Daar diende de strafzaak tegen acht „radicale soevereinen”, zoals het Openbaar Ministerie ze noemt. Tegen allen werd maandag 27 oktober een celstraf geëist, variërend van tussen de twaalf maanden en zeven jaar, voor onder andere deelname aan een terroristische organisatie.

Wat is het gedachtengoed van deze soevereinen? En hoe verliep hun strafzaak, die maar liefst negen zittingsdagen telde en waarin de rechter op 28 november uitspraak doet?  

Kerngroep

‘Soevereinen’ geloven dat een internationale, kwaadaardige elite de wereld bestiert en een geheim ‘groter plan’ uitvoert, zo constateerde de AIVD in 2024 in de ‘fenomeenanalyse’ Met de rug naar de samenleving. Volgens de soevereinen, ook wel ‘autonomen’ genoemd, bestaat die vermeende elite voornamelijk uit politici, rechters, politieagenten, journalisten en wetenschappers. Hun „grote, geheime plan” kent volgens de autonomen vele facetten, van het coronavirus verzinnen tot het vervalsen van de Amerikaanse presidentsverkiezingen en allerlei zaken daartussenin.

Naar schatting van de AIVD telt Nederland enkele tienduizenden personen die het soevereine gedachtengoed aanhangen. De meesten doen niets strafbaars. Een kleine groep beschouwt de wet- en regelgeving als ongeldig en weigert bijvoorbeeld belastingen en boetes te betalen. 

Vijf verdachten zaten volgens het OM in de kerngroep van een organisatie met ’terroristisch oogmerk’

Een nóg kleinere groep, van enkele tientallen soevereinen, gelooft dat ze zich moeten voorbereiden op een gewelddadige strijd tegen de overheid. „Dit groepje zoekt elkaar op […] om gewelddadige acties voor te bereiden”, zei de officier van justitie maandag.

Zo waren volgens het OM de acht „radicale soevereinen” die vorige week in het verdachtenbankje zaten als deelnemer of oprichter betrokken bij „radicale groeperingen”. Het draaide in de strafzaak voornamelijk om Common Law Nederland Earth (CLNE), later omgedoopt tot Volksraad. Vijf van de acht verdachten zaten volgens het OM in de kerngroep van deze organisatie met een „terroristisch oogmerk”.   

Lees ook

Van ‘volksraad’ tot ‘sheriffs’: deze soevereinen verwerpen het gezag van de overheid

Oogmerk

In de rechtbank beschreef de officier van justitie onder meer wat werd besproken tijdens de bijeenkomsten van de soevereinen. En dat aspirant-leden alleen konden toetreden tot CLNE als ze een document ondertekenden waarin het gezag van de overheid werd ontkend.

In datzelfde geschrift werd ook een „nieuwe samenlevingsvorm” beschreven. Die zou CLNE alleen kunnen realiseren met meer aanhangers. Per regio werd daarom „een sheriff” aangesteld – in Nederland waren er daarvan in totaal zo’n vijftig actief – die leden moest werven. Lokale aanhangers van de sheriff vormden een „burgermilitie”. Die zou zich volgens het OM voorbereiden op „burgerarresten [van] de kwaadaardige elite”. De arrestanten zouden berecht worden door een volkstribunaal. 

De zaak draaide ook, naast de CLNE, om twee lokale groepen. Een daarvan, de ‘Deventer-groep’, werd opgericht door drie van de verdachten. Die bespraken plannen om de burgemeester van Deventer „te pakken”. Ook beoogden ze volgens het OM burgerarresten uit te voeren. „Wanneer er een massa-arrestatie uitgevoerd moet worden dan worden wij opgetrommeld”, chatte een van het drietal. Ook werd voorgesteld politieagenten te „overmeesteren en ontwapenen”.

Na een tip van de AIVD werd Arjan van den B., van de ‘Deventer-groep’, in april vorig jaar op heterdaad betrapt toen hij op een parkeerplaats vuurwapens kocht van wapenhandelaar en medeverdachte Rinke L.

Een echtpaar uit Geesteren, dat samen de andere lokale groep vormde, genaamd Sapientes-ab-Oriente, stuurde ‘arrestatiebevelen’ naar lokale ambtenaren.  

Geen van deze plannen werd daadwerkelijk uitgevoerd, maar dat maakt voor de tenlastelegging niet uit, benadrukte de officier maandag: „Tijd, plaats en concrete uitvoering hoeven niet vast te staan. Het terroristische motief maakt al dat het hier gaat om terroristische organisaties.” 

Rusland

Woensdag en donderdag plaatsten de advocaten vraagtekens bij die verdenkingen. „Ik heb 22 jaar lang zaken verdedigd, ook van ‘echte terroristen’. Dan lijkt dit wel een bejaardentheekransje”, zei advocaat Haroon Raza. 

De advocaten betoogden dat de aantijgingen van het OM te ver gingen. „Het zijn mensen die met koffie en thee allerlei dingen bespreken waar ze boos over zijn, zo moet je het zien”, zei advocaat Raza. De „onzinnige uitlatingen” over „onrealistische scenario’s” moest het OM niet serieus nemen. „De mannen riepen weleens stoere dingen onder invloed van testosteron”, aldus advocaat Sander Kriekaard. 

De mannen riepen weleens stoere dingen onder invloed van testosteron

Ook tekende de verdediging bezwaar aan tegen de keuze van het OM om juist deze verdachten te vervolgen. „De groepen bestonden uit veel meer leden, maar die zitten thuis„, aldus advocaat Bart Augustin.

De officier riposteerde: „Vijf van deze verdachten werden genoemd in een AIVD-ambtsbericht. En aan het begin van het onderzoek kwamen de andere drie als eersten naar voren.” 

Om het onderzoek „beheersbaar” te houden, besloot de openbaar aanklager deze acht verdachten te vervolgen. Maar, liet de officier weten, afhankelijk van hoe deze zaak verloopt, volgen mogelijk meer rechtszaken. 

Geweld

Alle verdachten in de rechtbank ontkenden stellig dat ze deelnamen aan een terreurorganisatie en kwaadaardige bedoelingen hadden. Ze kwalificeerden zichzelf als „bezorgde burgers” die zich uit angst wilden voorbereiden op „noodsituaties”, zoals een oorlog met Rusland. „Ik geloofde oprecht dat ik er goed aan deed”, verklaarde Gerard ten H.

„Mijn nieuwsgierigheid in combinatie met de zorgwekkende ontwikkelingen in de samenleving, heeft mij ertoe gezet dat ik me ben gaan inlezen en verdiepen. Dat ik daardoor hier kwam te zitten, had ik nooit verwacht”, zei verdachte Angela K.  

Praten met „like-minded people” was volgens de verdachten de belangrijkste reden om zich aan te sluiten bij een ‘soevereine’ groep. Daar hebben ze nu allen spijt van. Geweld plegen of onrust veroorzaken was nooit de bedoeling, probeerden ze de rechter duidelijk te maken.  Desondanks werden tegen alle verdachten celstraffen geëist. 

Lees ook

Soevereinen voor de rechter. ‘Ja, wapens werden gekocht, maar dat was ter voorbereiding op een Derde Wereldoorlog’