Voor farmabedrijven is Nederland wél aantrekkelijk. Katwijk krijgt grote pillenfabriek

Katwijk is niet de eerste plek waar je aan denkt bij een nieuwe ontwikkeling in de kenniseconomie. Toch krijgt de christelijke kustgemeente een grote nieuwe medicijnenfabriek, van de Amerikaanse farmaceut Eli Lilly. Met de bouw is 2,6 miljard euro gemoeid.

Binnen vijf jaar zullen er 500 hoogwaardige banen komen en worden er miljarden pillen gemaakt, zei Eli Lilly-bestuursvoorzitter Dave Ricks bij de bekendmaking. Wethouder Gerard Mostert (ChristenUnie) is verheugd: „Het zal een enorme bijdrage leveren aan de kennisontwikkeling en economie van onze regio. Eli Lilly wil de kenniswerkers vooral in de regio aantrekken. Dit kan een vliegwiel worden voor andere bedrijvigheid en toeleveranciers.”

Nederland niet aantrekkelijk voor grote bedrijven? In Rotterdam verdwenen dit jaar al diverse chemiebedrijven. Maar voor farma ligt dat anders. Buitenlandse medicijnfabrikanten sluiten graag aan bij de ontwikkelingen op Nederlandse universiteiten, zegt Toine Pieters, hoogleraar geschiedenis van de farmacie aan de Universiteit Utrecht. Die bedrijven willen bovendien graag dicht bij de EMA zitten, die besluit welke medicijnen de Europese markt op mogen. Dit Europees geneesmiddelenbureau zit sinds 2018 in Amsterdam.

Organen nabootsen

Volgens de Amerikaanse Kamer van Koophandel in Nederland staat Nederland zesde op een lijst van 32 landen waar Amerikaanse life sciences-bedrijven zich graag vestigen. Al waarschuwt voorzitter Marc ter Haar dat de voorzieningen in Nederland ook op de lange termijn op peil moeten blijven.

Nederland heeft relatief veel hoogopgeleide werknemers en goede universiteiten die veel doen aan biomedisch onderzoek: Leiden, Utrecht, Groningen. Ter Haar wijst ook op de goede infrastructuur, maar Nederland draalt volgens hem wel met grote investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Ontwikkeling en goedkeuring van nieuwe medicijnen is altijd een proces van jaren. Investeerders moeten er dus op kunnen rekenen dat de omstandigheden in een land lang stabiel blijven.

Nederland heeft een rijke geschiedenis in medicijnontwikkeling

In Leiden, vlak bij Katwijk, ligt het Leiden Bio Science Park. Daar zitten 430 bedrijven, die onderzoek doen en samenwerken. Ook het Amerikaanse Johnson & Johnson heeft er labs en kantoren onder de naam Janssen Biologicals en Vaccines. De bedrijven op het sciencepark bieden werk aan 11.700 mensen, en nog eens 13.000 werken er in de onderwijs- en kennisinstellingen. 

Ook in Utrecht zijn biotechbedrijven, zoals Hub Organoid, die worden gekocht door buitenlandse concerns. Eind vorig jaar kocht het Duitse Merck Hub Organoid, dat modellen maakt die organen nabootsen. Het Utrechtse Merus, dat kankermedicijnen ontwikkelt, is in september gekocht door het Deense Genmab, voor bijna 7 miljard euro. En in Hoofddorp bouwde het Amerikaanse farmaconcern Gilead in 2020 voor zijn dochterbedrijf Kite een fabriek waar celtherapiën tegen kanker worden gemaakt.

Succes

Nederland heeft een rijke geschiedenis in medicijnontwikkeling. Hoogleraar Pieters: „In Oss zat pilfabrikant Organon en daar heb je nu allerlei kleine biobedrijfjes. Gist-brocades ontwikkelde antibiotica in Delft in het verleden en is later gekocht door DSM.”

Inmiddels worden de meeste generieke medicijnen, veelgebruikte en niet meer gepatenteerde farmaceutica als antibiotica en antidepressiva, alleen nog in het Verre Oosten geproduceerd, waar dat veel goedkoper kan. Maar Europese overheden willen sinds de coronapandemie weer wat meer productie naar Europa halen.

In Katwijk zal Eli Lilly onder meer medicijnen gaan maken voor de behandeling van voor kanker, en hart- en vaatziektes. Bij de presentatie van de plannen noemde het bedrijf ook specifiek medicijnen tegen overgewicht en diabetes.

Eli Lilly is met 45 miljard dollar omzet (2024) een van ’s werelds grootste farmabedrijven. . Het gaat de laatste jaren heel goed met het bedrijf. Sinds eind 2022 is de beurswaarde drie keer over de kop gegaan, tot 780 miljard euro, voornamelijk dankzij het succes van obesitasmedicijnen.

Op dat gebied maakt Eli Lilly de medicijnen Mounjaro, vooral gericht op gewichtsverlies, en Zepbound, dat met dezelfde werkzame stof werkt maar meer gericht is op behandeling van diabetes type 2. De grootste concurrent op dit vlak is het Deense Novo Nordisk, bekend van afslankmedicijn Wegovy en Ozempic, primair bedoeld voor behandeling van diabetes type 2.

Tegen 2030 zal de markt voor afslankmedicijnen naar verwachting ruim 100 miljard euro bedragen. Analisten denken dat de strijd om het marktleiderschap vooral tussen Eli Lilly en Novo Nordisk zal gaan.

Dieet

Eli Lilly ligt op kop. Novo Nordisk was enkele jaren geleden de eerste die met een effectief afslankmedicijn kwam, wat zijn beurskoers omhoog joeg. Maar de onderneming had moeite met de enorme vraag en concurrenten rukten op. Eli Lilly’s medicijnen, in de vorm van injecties, bleken zelfs iets beter te presteren dan die van Novo Nordisk, waarop de Denen het afgelopen jaar hun beurswaarde met ruim 60 procent zagen dalen.

De strijd is nog niet beslecht. Alle afslankmedicijnen op de markt worden in de vorm van een wekelijkse injectie toegediend. Een pil zou veel makkelijker in gebruik zijn, en de twee bedrijven zijn inmiddels verwikkeld in een pillenrace.

De pil van Eli Lilly lijkt iets minder goed te presteren op afslankgebied dan die van Novo Nordisk

Eli Lilly denkt nog dit jaar zijn pil Orforglipron (ook de naam van de werkzame stof) aan de Europese en Amerikaanse medicijnautoriteiten voor te kunnen leggen. Novo Nordisk heeft een pilvariant van Wegovy gemaakt, die inmiddels ter goedkeuring bij de Amerikaanse medicijnautoriteit ligt.

De pil van Eli Lilly lijkt iets minder goed te presteren op afslankgebied dan die van Novo Nordisk. Maar Orforglipron lijkt iets makkelijker in gebruik, wordt sneller door het lichaam opgenomen en vergt geen aanpassingen aan het dieet.

Vergunningen

De gemeente Katwijk heeft de afgelopen tijd intensief overlegd met provincie en Rijk, zegt wethouder Mostert. „Het gaat nu in sneltreinvaart. Iedereen doet er alles aan om snel tot de benodigde vergunningen te komen. Het Rijk werkt mee om de benodigde randvoorwaarden te scheppen, zoals het eerder onder meer in de regio Eindhoven deed. De minister heeft onze regio nu bijvoorbeeld ook aangewezen als doorbraaklocatie voor grootschalige woningbouw. Daar zijn we heel blij mee.”