Zonder Amerikaanse veiligheidsgaranties blijft vrede in Oekraïne een illusie

Als – en het is een grote als – snelle en werkelijk bestendig vrede in Oekraïne wordt bewerkstelligd, dan zal Donald Trump met de eer kunnen strijken. Faalt het proces waarin de Russische dictator Vladimir Poetin en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky elkaar binnenkort lijken te gaan ontmoeten, dan beklijft hoe de Amerikaanse president zijn oren heeft laten hangen naar Poetin. Nadat hij vrijdag de rode loper voor hem uitrolde in Alaska en geen staakt-het-vuren afdwong, was Trump maandag vriendelijk, maar minder toegeeflijk tegenover Europese leiders.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky, NAVO-baas Mark Rutte, voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en vijf bondgenootschappelijke regeringsleiders kregen niet waarvoor ze halsoverkop naar het Witte Huis waren gekomen: Amerikaanse veiligheidsgaranties voor Oekraïne binnen de grenzen die de komende weken mogelijk hertekend worden.

De winst van hun bezoek was dat ze vertrokken zonder nieuwe ruzie tussen Zelensky en Trump. Er werd een afspraak gemaakt over een Oekraïense aanschaf van Amerikaanse wapens met 90 miljard dollar aan Europees geld. De belangrijkste doorbraak: binnen twee weken moet op een nog onbekende locatie een ontmoeting plaatsvinden tussen Poetin en Zelensky, gevolgd door een top met Trump erbij.

Vrede was niet eerder sinds de Russische invasie van februari 2022 zo dichtbij. Tegelijkertijd is nog geen van de voorwaarden om die te verwezenlijken geregeld.

Nieuw maatpak

De bilaterale ontmoeting tussen Trump en Zelensky maandag, voorafgaand aan de bijeenkomst met de afvaardiging van de Europese ‘coalition of the willing’, stond onder hoogspanning vanwege de escalatie in het Oval Office in februari. Trump en met name vicepresident JD Vance verweten de Oekraïense leider toen ondankbaarheid en bonjourden hem zonder lunch en zonder grondstoffendeal terug naar Oekraïne. „Je hebt de kaarten niet in handen”, snauwde Trump hem toe, toen Zelensky duidelijk probeerde te maken dat Poetin zich nooit aan afspraken houdt.

Een ontmoeting rond de begrafenis van paus Franciscus in april had de lucht weer een beetje geklaard, maar Trumps toewijding aan de soevereiniteit van Oekraïne blijft ongewis. Zelensky had zich maandag zelfs een zwart pak, zonder das, laten aanmeten, na kritiek van een Trumpgezinde journalist over zijn militaire kloffie tijdens het bezoek in februari. Hij hapte niet op vragen van dezelfde man, noch van Fox News of hij „Oekraïense soldaten de dood in blijft jagen”, maar liep over van dankbaarheid en complimenten. Ook voor first lady Melania, die in een brief aan Poetin aandacht vroeg voor het leed van oorlogskinderen. Trump hield zich op de vlakte en sloot niets uit wat betreft garanties voor Oekraïne. Hij was maandag duidelijk niet uit op confrontatie, maar ook wars van Amerikaanse verplichtingen.

Dat was juist waar Zelensky en de zeven andere Europeanen tijdens het persmoment voor hun gesprek om vroegen. Bondskanselier Friedrich Merz drong aan op een staakt-het-vuren. Net als de Franse president Emmanuel Macron „om het doden te stoppen”. Maandag kwamen zeker tien Oekraïners, onder wie een peuter, om bij Russische bombardementen op Oekraïense steden. De Italiaanse premier Giorgia Meloni benadrukte het belang van „Artikel-5-achtige” veiligheidsgaranties (zoals die bestaan binnen het NAVO-bondgenootschap waar de regering Trump Oekraïne buiten wil houden) „zodat het niet nog een keer gebeurt”. Europa zou daarin het voortouw nemen, zei Macron tegen Trump, maar alleen met Amerikaanse achtervang: „Je kunt op ons rekenen als wij op jou kunnen rekenen”. Vance zat op de tweede rij boos toe te kijken.

Vleesmolen

De Europese coalitie is het erover eens dat een eventuele veiligheidsmissie in Oekraïne vooral uit Europese soldaten moet bestaan, maar dat Poetin dit nooit serieus zal nemen zonder Amerikaanse luchtsteun, marineschepen en zelfs nucleaire dreiging. Dat Trump dit weigert toe te zeggen heeft niet alleen te maken met zijn behoefte op Poetin te apaiseren, maar vooral omdat hij zijn achterban niet kan uitleggen hoe een dergelijke militaire aanwezigheid ver weg ‘America first’ is. Met Vance vinden veel Amerikanen dat er geen dollar en vooral geen soldatenleven aan Oekraïne moet worden opgeofferd. Al is in de Senaat een ruime meerderheid voor aanhoudende steun aan Oekraïne en sancties tegen Rusland.

Voorlopig laat Trump in het midden wat de Amerikanen zullen bijdragen en wil hij niet lastig gevallen worden met details over een vredesmacht, het hertekenen van de grens, of gerechtigheid voor de ontvoerde kinderen en gedode Oekraïners. Als er maar vrede komt.

De vraag die niemand aan tafel in het Witte Huis kon beantwoorden, is of Poetin dat daadwerkelijk wil. Minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio was er in het weekend sceptisch over. De Russen „hebben het gevoel dat ze momentum hebben op het slagveld en eerlijk gezegd kan het ze niet schelen hoeveel Russische soldaten er sneuvelen (…) Het is een vleesmolen en ze hebben gewoon meer vlees te vermalen.” Europese leiders veinsden zich optimistisch. Trump is ervan overtuigd. Toen zijn microfoon per ongeluk nog aanstond fluisterde hij Macron toe: „Ik denk dat hij (Poetin, red.) voor mij een deal wil sluiten, snap je? Hoe gek het ook klinkt.”

Dat bevestigt de Europese vrees dat Trump zich laat inpakken door Poetins strategie en vleierij. Hoeveel vertrouwen Zelensky heeft in verdere onderhandelingen, hield hij wijselijk voor zich. Hij wil niet het verwijt krijgen het obstakel voor vrede – en Trumps begeerde Nobelprijs daarvoor – te zijn. Maar het is moeilijk voor te stellen hoe hij akkoord zou kunnen gaan met het weggeven van grondgebied dat de Russen sinds hun invasie van 2014 niet militair hebben kunnen veroveren. Zeker aangezien de Oekraïense grondwet bepaalt dat alleen per referendum land kan worden opgegeven. Nuances die niet aan Trump of Poetin besteed zijn.