Cannabis tast kwaliteit van vrouwelijke geslachtscellen aan

Cannabisgebruik heeft een negatieve invloed op de kwaliteit van de eicellen van vrouwen. Dat blijkt uit Canadees onderzoek dat dinsdag is verschenen in Nature.

De onderzoekers analyseerden van meer dan duizend Canadese vrouwen die tussen 2016 en 2023 een ivf-traject (in-vitrofertilisatie) ondergingen het vocht dat hun eicellen omhult, het follikelvocht. Bij de vrouwen die cannabis hadden gerookt in de dagen of weken voorafgaand aan de dag waarop hun eicellen werden ‘geoogst’, leek de rijping van de eicel sneller te zijn verlopen dan zonder cannabisgebruik. De kwaliteit van de eicel ging daardoor achteruit.

„Heel interessant”, noemt Sebastiaan Mastenbroek de studie. Hij is klinisch embryoloog bij Amsterdam UMC. Van zaadcellen is volgens hem al vaker gesugereerd dat de kwaliteit achteruitgaat onder invloed van tetrahydrocannabinol (THC), de stof uit de cannabisplant die het zogenoemde ‘high’ gevoel geeft. Mannen lijken minder zaadcellen aan te maken en de zaadcellen hebben vaker een afwijkende vorm. „Maar dankzij deze studie weten we voor het eerst wat er door THC met rijpende eicellen gebeurt.”

Abnormaal aantal chromosomen

Eicellen zijn lastiger te onderzoeken dan zaadcellen, omdat je die geslachtscellen niet zomaar kunt oogsten. Van nature rijpt bij een vrouw maar één eicel per maand voor een mogelijke bevruchting. Alle eicellen zijn bovendien al voor de geboorte aanwezig, er worden in de loop van het leven geen nieuwe geslachtscellen aangemaakt. Om die reden analyseerden de onderzoekers het restmateriaal dat uiteindelijk niet werd gebruikt voor een zwangerschapspoging.

Onrijpe eicellen liggen opgeslagen in de eierstokken, omringd door een blaasje (het follikel) met daarin follikelvocht. In dat vocht zitten voedingsstoffen om de eicel te laten groeien en rijpen. Die omgeving waar eicellen opgeslagen liggen is erg gevoelig voor invloeden van buitenaf: stoffen die weten door te dringen tot het follikel, kunnen de ontwikkeling van de eicellen beïnvloeden. Dat gebeurde ook bij blootstelling aan THC, zagen de onderzoekers.

In 6 procent van alle onderzochte follikelvochten werden THC en een aantal tussen- en eindproducten van THC aangetroffen. De eicellen van vrouwen die THC-positief testten, rijpten sneller dan in de controlegroep en dat ging ten koste van de kwaliteit van de geslachtscellen. Zo traden er veranderingen op in de activiteit van honderden genen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de eicel en hadden meer eicellen een abnormaal aantal chromosomen dan in de controlegroep: 40 procent tegenover 33 procent. Dat kan, waarschuwen de onderzoekers, de kans verkleinen op een succesvolle zwangerschap met een ivf-traject.

Geslaagde zwangerschap

Maar zover wil Mastenbroek nog niet gaan. „We weten nu meer over wat THC doet met de biologie van de eicel in het vroegste stadium van rijping, maar dat toont nog niet aan dat de kans op een geslaagde zwangerschap kleiner wordt, of de kans op een goede geboorte of een gezond kind later in het leven. De klinische uitkomsten van deze biologische veranderingen zijn met deze studie nog niet aangetoond.”

Het lastige is, zegt hij: die uitkomsten zijn ook bijzonder moeilijk te onderzoeken. Daarvoor heb je hele grote datasets nodig van vrouwen die een ivf-traject hebben doorgemaakt, en goede data over hoe die zwangerschappen zijn afgelopen: hoe ging de bevalling, hoe is de gezondheid van het kind jaren later? In die dataset moet ook nadrukkelijk zijn bijgehouden of deze vrouwen cannabis hebben gebruikt, en dan is nog maar de vraag of zij daarover eerlijk rapporteren. In de Canadese studie had bijna driekwart van de vrouwen bij wie THC in het follikelvocht werd aangetroffen, in een vragenlijst aangegeven géén drugs te hebben gebruikt.

„Juist daarom hechten we in onderzoek naar vruchtbaarheid zoveel waarde aan biologische studies waarin de directe invloed van stoffen als THC op de vorming of rijping van geslachtscellen wordt bestudeerd”, zegt Mastenbroek. „We kunnen de link tussen een goede geslachtscel en een goede zwangerschap niet gelijk leggen, maar het bewijs dat cannabis slecht is voor de kwaliteit van geslachtscellen stapelt zich langzaam op. Daar is nu weer een nieuwe schakel aan toegevoegd. Daarom zeggen we in de fertiliteitszorg tegen mannen en vrouwen met een kinderwens heel nadrukkelijk: gebruik geen cannabis.”

Of cannabisgebruik ook schadelijk is voor vrouwen die pas jaren later zwanger worden, is volgens Mastenbroek op basis van deze studie niet te bevestigen noch uit te sluiten. „Dit onderzoek kijkt naar de invloed van THC op de eicel tijdens het rijpingsproces. In het lichaam gaan in aanloop naar de maandelijkse eisprong slechts een paar eicellen dat rijpingsproces in en zal één daarvan de eisprong halen. De andere eicellen liggen in rust te wachten. Of THC ook doordringt tot het follikelvocht van die rustende eicellen, laat deze studie niet zien.”