Deal tussen EU en VK op allerlaatste moment, maar wel ‘een nieuw hoofdstuk in onze relatie’

Tot in de vroege uurtjes onderhandelen en pas op het aller-, allerlaatst een akkoord sluiten. De dynamiek tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie de afgelopen dagen deed denken aan hun krankzinnige onderhandelingen tijdens de Brexit-dagen. Maar dit keer bewegen de twee partijen niet uit elkaar, maar naar elkaar toe.

Maandag maakten de EU en het VK afspraken over meer samenwerking rond defensie en energie, minder controles voor handel in bederfelijke waar en wederzijdse toegang voor vissers tot elkaars wateren voor de komende twaalf jaar. De Britse premier Keir Starmer (Labour) ontving de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen om hun deal te bevestigen. „Een nieuw hoofdstuk in onze relatie”, zei Von der Leyen bij hun gezamenlijke persconferentie na de top. Dit is de eerste set brede, nieuwe afspraken sinds het VK de EU verliet, ruim vijf jaar geleden.

Vooral voor premier Starmer en zijn Labour-regering bevat het akkoord een paar riskante elementen, omdat voorstanders van de Brexit in het VK elke toenadering tot de Europese Unie met grote achterdocht bekijken. Bijvoorbeeld de toezegging om vissers uit EU-lidstaten voor twaalf jaar toegang te geven tot de Britse wateren – een belofte die Labour volgens Britse media pas op het laatste moment deed – riep meteen boosheid op bij de visindustrie en rechtse oppositiepartijen.

Praktische voordelen

Visserij maakt nog geen 0,5 procent uit van de totale Britse economie, maar de toegang van vissers uit EU-lidstaten tot de Britse wateren speelde een grote symbolische rol tijdens de Brexit. Starmer heeft „de visrechten opgegeven” met zijn „BE-TRADE deal”, schreef de rechtse tabloidkrant The Sun maandag, een handelsakkoord dus waarbij Britse kiezers bedrogen uit komen. De visquota, de maximale hoeveelheden vis die per jaar mogen worden gevangen, blijven overigens hetzelfde als nu.

De afgelopen jaren zijn veel Britten tot de conclusie gekomen dat de Brexit hun land weinig heeft opgeleverd

Premier Starmer verdedigde zich door te wijzen op wat het VK heeft binnengehaald en door vooral de voordelen te noemen voor ‘gewone’ Britten. De afgelopen jaren zijn veel Britten tot de conclusie gekomen dat de Brexit hun land weinig heeft opgeleverd. Een meerderheid van de inwoners vindt dat de Brexit negatieve gevolgen heeft op de internationale handel, op het toerisme, op de Britse diplomatieke invloed en op de kosten van hun eigen dagelijks leven.

Lees ook

Lees ook Vijf jaar Brexit: meer immigratie, minder handel en na een kille periode stilletjes toenadering tot Brussel

Op dat sentiment probeert Starmer in te spelen. Maandag zei hij dat Labour „naar pragmatische oplossingen die werken voor het Britse volk” heeft gezocht. Zo kondigde de premier aan dat een praktische ergernis voor Britten op vakantie in de EU wordt verholpen. Ze mogen binnenkort weer door de poortjes met automatische paspoortscanners die ook EU-inwoners gebruiken. Ook kunnen ze straks huisdieren weer makkelijker meenemen.

Van grotere orde is de afspraak dat bijna alle grenscontroles en EU-eisen over gezondheidscertificaten voor planten en dierlijke producten vervallen. Daardoor dalen waarschijnlijk de prijzen van goederen in het VK en neemt het aanbod in de supermarkten toe. Goed voor de economische groei die het land zo goed kan gebruiken. De visindustrie profiteert overigens óók van die simpeler handelsregels, zei Starmer maandag, want Britse bedrijven mogen voortaan weer niet-bevroren vlees en vis naar de EU exporteren. „En aan deze afspraken zit geen tijdslimiet. Dat biedt bedrijven zekerheid.”

Gedwongen toenadering

De leiders benadrukten verder hun gedeelde belangen rond veiligheid. Von der Leyen en Starmer erkenden allebei dat de geopolitieke onrust – aanhoudende oorlog in Oekraïne, de VS die zich uit Europa terugtrekken, het Israëlische geweld in Gaza – hen dwingt tot meer militaire samenwerking. Ze kwamen een partnerschap overeen op het gebied van veiligheid en defensie. Dat was een voorwaarde om Britse wapenbedrijven toegang te geven tot een EU-defensiefonds dat herbewapening op het continent moet bevorderen.

De afspraken die Brussel graag wilde over makkelijker reizen voor jongeren zijn nog niet uitgewerkt. Wel kwam er een principe-afspraak over een ‘jongeren-ervaringsprogramma’, waardoor jongeren van tussen de achttien en dertig jaar makkelijker kunnen studeren, stage lopen of aupairwerk doen in de EU of juist in het VK. En de twee partijen gaan ook onderhandelen over het terugkeren van het VK in het Erasmus-uitwisselingsprogramma voor studenten.

In hoeverre betekent deze overeenkomst een omkering van de gemaakte afspraken in het Brexit-tijdperk? Absoluut gaan de twee partijen hiermee weer meer een onderlinge verbintenis aan. En fanatieke Brexiteers vinden het schandalig dat het VK zich rond de handel in voedsel en planten nu weer committeert aan het Hof van Justitie van de EU, dat controleert of Brusselse wetgeving juist wordt nageleefd. Tegelijk staat de basis van de afspraken van vijf jaar geleden nog overeind. Het VK verliet toen de gemeenschappelijke markt van personen en goederen, en dat blijft zo.

Natuurlijk waren de rechtse oppositie en de conservatieve media maandag kritisch. Dagblad The Telegraph noemde de deal „een belangrijke overwinning voor de EU en een vernederende overgave” van Starmer. Alleen de vraag is of zij de komende jaren dit thema blijven kiezen om Starmer op aan te vallen.

Want hoeveel belang hechten de Britten aan hun kleine visindustrie? En hoezeer storen ze zich aan het inleveren van – een stukje – juridische soevereiniteit? Deze sterk aan de Brexit verbonden thema’s zakten de afgelopen jaren al weg op het lijstje prioriteiten van veel Britten. De gok die premier Starmer neemt, is dat zijn afspraken over soepeler handel het VK zoveel economisch voordeel opleveren dat inwoners die andere zaken inderdaad vergeten of voor lief nemen.

Lees ook

Lees ook De handelsovereenkomst tussen VK en VS is ook van betekenis voor andere landen