'He just beat the hell out of me'. Hoe eerdere ontmoetingen tussen Rusland en de VS verliepen

4 dagen geleden 3

Hij wilde laten zien dat er met hem niet te sollen viel, maar dat plan was lelijk in het water gevallen. John F. Kennedy had zich tijdens de topontmoeting in Wenen in juni 1961 veel te slap opgesteld tegenover Nikita Chroesjtsjov. De ervaren secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie had de jonge Amerikaanse president verbaal alle hoeken van de kamer laten zien. Het resultaat een paar maanden later: groen licht van Chroesjtsjov voor de bouw van de Berlijnse Muur. Hij had Kennedy gewogen, hem te licht bevonden en durfde daarom een escalatie van de Koude Oorlog aan.

Deze vrijdag staat er wederom een ontmoeting op de agenda tussen de leiders van de Verenigde Staten en Rusland (de staatkundige opvolger van de Sovjet-Unie). In Alaska buigen president Trump en zijn ambtgenoot Poetin zich over de oorlog in Oekraïne. President Zelensky is niet welkom. Trump, die Rusland tot voor kort dreigde met zware sancties, heeft aangegeven dat hij een wapenstilstand wil en dat het zal gaan over ‘land swapping’ (grondruil) in Oekraïne. Poetin houdt zijn kaarten tegen de borst.

Een blik op de geschiedenis van topontmoetingen tussen de leiders van de VS en Rusland leert dat de Amerikanen vaak grote moeite hadden om grip te krijgen op de Russische manier van onderhandelen. Kennedy concludeerde in 1961 na afloop van zijn top met Chroesjtsjov: „He just beat the hell out of me. Ik heb een enorm probleem als hij denkt dat ik onervaren ben en geen lef heb. Totdat we die ideeën wegnemen, bereiken we niks met hem.”

Uncle Joe

De eerste top tussen een Amerikaanse president en een Russische leider vond plaats in Teheran. Begin december 1943 spraken de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt en Sovjetleider Josef Stalin hier in het bijzijn van de Britse premier Winston Churchill over de voortgang van de Tweede Wereldoorlog.

Stalin stelde tijdens deze conferentie voor om na de oorlog 50.000 tot 100.000 Duitse officieren te executeren. Roosevelt, die meende dat ‘Uncle Joe’ een grapje maakte, riposteerde: „Misschien is 49.000 ook wel genoeg.” De heren spraken verder onder meer over de status van Polen, ook omdat Stalin zijn oog had laten vallen op Pools grondgebied.

Tijdens een volgende top in februari 1945 in Jalta (op de Krim) was Polen inmiddels geheel ‘bevrijd’ door de legers van de Sovjet-Unie. Stalin beloofde dat er vrije verkiezingen zouden komen na de oorlog, maar de afspraken werden in dermate vage bewoordingen genoteerd dat de Sovjets ze, aldus Roosevelt, „konden oprekken van Jalta tot Washington zonder ze te breken”.

Aldus geschiedde, want vrije verkiezingen in Polen kwamen er niet. Deze twee conferenties – en ook die van Potsdam in de zomer van 1945 waar Harry S. Truman als Amerikaanse president aanwezig was – waren ontmoetingen tussen (elkaar soms wantrouwende) bondgenoten. Met het einde van de Tweede Wereldoorlog begon echter de Koude Oorlog: de VS en de Sovjet-Unie werden elkaars aartsvijanden.

80 jaarAmerikaans-Russische topontmoetingen

Disneyland

Om te voorkomen dat de animositeit zou uitlopen op een atoomoorlog deden de Amerikaanse president Dwight D. Eisenhower en Stalins opvolger Chroesjtsjov pogingen met elkaar in gesprek te blijven. Ze ontmoetten elkaar in 1955 in Genève, de eerste top in tien jaar.

Vier jaar later bezocht Chroesjtsjov de Verenigde Staten. Er waren gesprekken met Eisenhower, maar de twee weken die de licht-ontvlambare secretaris-generaal in de VS verbleef, waren vooral een vip-reis langs het beste wat het Amerikaanse kapitalisme te bieden had.

Het bezoek van Chroesjtsjov aan Los Angeles en Hollywood kende een zeer onstuimig verloop. Tijdens een bijeenkomst met alle grote filmsterren zagen zij de Sovjetleider op een gegeven moment knalrood aanlopen, woedend schreeuwen en met zijn vuist door de lucht zwaaien. Wat bleek? Hij had zojuist gehoord dat hij niet naar Disneyland mocht.

Chroesjtsjov, tegen het publiek: „Ik vroeg: waarom niet? Hebben jullie daar raketlanceerinstallaties?” Gelach in de zaal. Zijn Amerikaanse gastheren hadden echter geconcludeerd dat het pretpark niet te beveiligen viel. Ook mevrouw Chroesjtsjov was hierover erg teleurgesteld, waarop Frank Sinatra tegen acteur David Niven zei: „Screw the cops! Tell the old broad that you and I will take ’em down there this afternoon.”

Dat kwam er niet van, en met het aantreden van Kennedy als president kreeg de onmin tussen de VS en de Sovjet-Unie een grimmiger karakter. De Democraat hoopte in een rechtstreekse ontmoeting met Chroesjtsjov indruk te maken op zijn tegenspeler, maar de top in Wenen in 1961 liep dus heel anders af. Een jaar later stond de wereld met de Cubacrisis aan de rand van een atoomoorlog. In 1963 werd er een hotline tussen Washington en Moskou geopend om in dit soort hachelijke situaties direct te kunnen overleggen.

Paddestoelen

Het duurde tot 1972 voordat een Amerikaanse president voor het eerst een bezoek bracht aan de Sovjet-Unie. Richard Nixon reisde naar Moskou, waar hij zich onderhield met secretaris-generaal Leonid Brezjnev.

De acht dagen durende top was het resultaat van ruim twee jaar hard onderhandelen achter de schermen. Brezjnev en Nixon ondertekenden twee verdragen (de Anti-Ballistic Missile Treaty en de eerste Strategic Arms Limitation Talks Treaty) die een halt moesten toeroepen aan de nucleaire wapenwedloop tussen de beide landen. Vanaf deze top stonden wapens altijd op de agenda van de Russische en Amerikaanse leiders als ze elkaar ontmoetten.

Nixon kreeg het voorrecht om het Russische volk via de tv toe te spreken en begon zijn speech zo: „Kort nadat we hier aankwamen viel er een korte regenbui op Moskou van het soort waarvan me verteld werd dat het een ‘paddenstoelenregen’ wordt genoemd – een warme regen, met doorbrekende zonnestralen, die goed is voor de groei van paddestoelen en daarom als een gunstig voorteken wordt beschouwd. De maand mei is vroeg voor paddestoelen, maar tijdens onze besprekingen groeide nog iets veel mooiers: een verreikend akkoord dat kan leiden tot een beter leven voor ons beider volken, en een betere kans op vrede in de wereld.”

Die kans werd pas verder benut toen in de VS houwdegen Ronald Reagan en in de Sovjet-Unie hervormer Michail Gorbatsjov het voor het zeggen kregen. Hun ontmoeting in Reykjavik in 1986 is de geschiedenis ingegaan omdat toen bijna besloten werd in tien jaar tijd afscheid te nemen van álle strategische wapens.

De deal ketste uiteindelijk af omdat de Amerikaanse president geen afstand wilde doen van zijn gedroomde Strategic Defense Initiative (SDI), een raketschild in de ruimte. Gorbatsjov eiste dat onderzoek daarnaar alleen in laboratoria gedaan werd, terwijl Reagan ook in de praktijk wilde kunnen testen. „Wil je deze historische kans laten lopen om één woord?”, vroeg hij de Sovjetleider. Ja, zei Gorbatsjov. ‘Laboratorium’ moest in de tekst. Het akkoord kwam er niet.

Reykjavik legde wel de basis voor de verdragen die in de jaren erna tussen de VS en de Sovjet-Unie werden gesloten, zoals het akkoord over middenlange-afstandswapens dat in 1987 in Washington werd ondertekend, precies op het tijdstip dat de astroloog van presidentsvrouw Nancy Reagan daarvoor had aangeraden.

Tijdens de conferentie van Malta van 1991 verklaarden Gorbatsjov en Reagans opvolger George Bush senior de Koude Oorlog officieel voor beëindigd. De ontmoetingen tussen de leiders van de VS en Rusland veranderden hierdoor enige tijd sterk van karakter, al was het maar vanwege de bijzondere chemie tussen de Russische president Boris Jeltsin (1991-1999) en Bill Clinton, die van 1993 tot 2001 het Witte Huis bewoonde.

‘Boris’ hield van wodka en wijn en kon aangeschoten vaak grappig uit de hoek komen

Het duo ontmoette elkaar maar liefst twintig keer, naast een-op-een ook in de marge van internationale gremia als de VN en de G7. ‘Boris’ hield van wodka en wijn en kon aangeschoten vaak grappig uit de hoek komen, zoals op een persconferentie in 1995. Daar voegde hij de pers toe: „Deze topontmoeting een ramp? Jullie zijn een ramp!” Clinton moest huilen van het lachen.

https://youtu.be/951Tz2GfgQQ?t=294

Met het aantreden van Poetin in 1999 leek aanvankelijk de prettige relatie te kunnen worden voortgezet. De Russische president liet weten dat hij wel bij de NAVO zou willen en na de aanslagen op 11 september 2001 bood hij de VS assistentie aan op inlichtingengebied. President George W. Bush verklaarde in dat jaar dat hij de voormalige KGB’er in de ogen had gekeken en daar zijn ziel ontwaarde. „Ik zag een man die recht door zee is en betrouwbaar.” De liefde bekoelde nadat de VS in 2002 uit de Anti-Ballistic Missile Treaty stapte. Tot het aantreden van Donald Trump als president in 2017 bleven de verhoudingen uiterst moeizaam, mede vanwege de Russische agressie jegens Oekraïne. De zakenman uit New York leek het echter wel te zien zitten met zijn Russische evenknie. Dat de relaties tussen de VS en Rusland zo slecht waren, zei Trump tijdens een top in Helsinki in 2018, was te danken aan „dwaasheid en domheid” van de voorgaande Amerikaanse regeringen. Hij zou daar wel eens wat aan gaan doen.

De eerste ontmoetingen tussen het duo stonden in het teken van de vermeende Russische inmenging in de verkiezingen van 2016 die Trump aan de macht brachten. Trump zei dat hij „veel vertrouwen” had in zijn inlichtingendiensten die dat beweerden, maar dat Poetin de beschuldigingen „heel sterk en krachtig” had ontkend.

De laatste keer dat ze elkaar zagen, in 2019 bij de G20 in Japan, zei Trump gekscherend tegen de Russische president: „Niet rommelen met de verkiezingen, alsjeblieft.” Hij verloor de stembusgang van 2020.

Lees het hele artikel