Hittegolf in Spitsbergen schokt wetenschappers: 61,7 gigaton ijs weg

Modellen voorspelden het al, maar wetenschappers konden het niet geloven. Tot ze naar Spitsbergen afreisden en niet meer bij hun meetinstrumenten konden komen.

Het is 2024 en Spitsbergen heeft gedurende een week of zes te maken met recordbrekend hoge temperaturen en een zeer hoge luchtvochtigheid. Zo liggen de temperaturen in augustus zo’n 3,7 graden hoger dan normaal en er zijn zelfs plaatsen waar het kwik 6 graden hoger stijgt dan men in augustus gewend is. “Dat is absoluut extreem,” vertelt onderzoeker Ketil Isaksen. “Normaal gesproken worden records op maandbasis hooguit met tienden verbroken. In 2024 gebeurde dat met meerdere graden.” Ondertussen gaan de aangrenzende Barentszee en Noorse Zee gebukt onder een mariene hittegolf en liggen de oppervlaktetemperaturen aldaar 3,5 tot 5 graden hoger dan gemiddeld in de periode 1991-2020 het geval was.

Modellen
Het is een zeldzame situatie en Isaksen en collega’s zijn benieuwd naar wat dit voor de gletsjers op Spitsbergen zal betekenen. Modellen schetsen een vrij schokkend beeld, vertelt onderzoeker Thomas Schuler. “Onze modellen lieten extreme smelt zien; veel omvangrijker dan normaal.” Het doet de onderzoekers vermoeden dat de modellen niet helemaal kloppen. Tot ze niet veel later zelf naar Spitsbergen afreizen. “Toen realiseerde ik me dat de berekeningen – helaas – overeenkwamen met de werkelijkheid,” aldus Schuler.

Twee meter hoog
Eenmaal op Spitsbergen aangekomen, reizen de onderzoekers af naar een meetstation op de gletsjer Kongsvegen. Het is een gebied waar eigenlijk nooit smelt plaatsvindt. Maar als onderzoekers bij hun meetstation aankomen, zien ze dat ze er zonder trap niet meer bij kunnen komen. Er is zo’n 2 meter ijs weggesmolten, waardoor het meetinstrument – dat op in het ijs geboorde palen staat – nu opeens op 2 meter hoogte hangt. “Het was echt extreem,” aldus Schuler. “We moesten creatief zijn om bij het instrument te kunnen komen.”

Het onderzoek
Gelukkig is het uiteindelijk gelukt en hebben de onderzoekers alle data die ze tijdens hun veldwerk op Spitsbergen hoopten te verzamelen, kunnen verkrijgen. En die data schetsen – in combinatie met onder meer satellietdata – een zorgwekkend beeld, zo schrijven de onderzoekers in het blad Proceedings of the National Academy of Sciences. Zo blijkt Spitsbergen in zes weken tijd maar liefst 61,7 gigaton ijs te zijn kwijtgeraakt – dat is ongeveer 1 procent van de totale ijsmassa die Spitsbergen rijk is. Het betekent dat het kleine Spitsbergen tijdens de hittegolf meer ijs kwijtraakte dan de vijftig keer grotere Groenlandse ijskap in dezelfde periode deed (namelijk 55 gigaton).

Zeespiegelstijging
Het afsmelten van 61,7 gigaton ijs is misschien lastig te bevatten. Maar we hebben het over een enorme hoeveelheid water; genoeg om een stad als Oslo met een 130 meter diepe waterlaag te bedekken, aldus Schuler. Een groot deel van dat ijs lag oorspronkelijk op het land en levert dus een bijdrage aan de zeespiegelstijging. Kijken we naar hoeveel ijs Spitsbergen in 2024 in totaal verloor, dan blijkt de kleine archipel in dat jaar een behoorlijke bijdrage aan de zeespiegelstijging te hebben geleverd. “In 2024 was ongeveer 10 procent van de zeespiegelstijging te herleiden naar Spitsbergen.” Het gaat dan om ongeveer 0,16 millimeter. “Van slechts een kleine eilandengroep in het noorden. Dat is veel,” benadrukt Schuler.

Het nieuwe normaal
Het zijn allemaal behoorlijk schokkende cijfers, die voortkomen uit uitzonderlijke weersomstandigheden. En daarmee zou je het hele verhaal kunnen classificeren als een uitzonderlijk incident: vervelend, maar het komt gelukkig zelden voor. Helaas gaat die vlieger niet op, zo stellen de onderzoekers in hun studie. Het klopt dat de hoge temperaturen die Spitsbergen in 2024 doormaakte in ons huidige klimaat vrij uitzonderlijk zijn. Maar klimaatmodellen onthullen dat dergelijke temperaturen in de komende decennia gaandeweg steeds gewoner zullen worden en tegen het einde van deze eeuw zelfs overtroffen zullen worden. “De zomer van 2024 in Spitsbergen geeft ons dan ook een inkijkje in de smelt die Arctische gletsjers in een warmere toekomst te wachten staat,” zo concluderen de onderzoekers.

En dat lijkt – helaas – geen doemdenkerij. Want zelfs onder het meest optimistische klimaatscenario – waarin we onze uitstoot flink terugschroeven – lijken de temperaturen op Spitsbergen tegen het einde van deze eeuw gemiddeld net zo hoog te liggen als tijdens die uitzonderlijke zomer in 2024. “De zomer van 2024 in Spitsbergen (…) laat een glimp zien van de omstandigheden over 70 jaar,” schrijven de onderzoekers. Met andere woorden: wat vorig jaar in Spitsbergen is gebeurd, lijkt het nieuwe normaal te worden. En de zomer van 2024 maakt pijnlijk duidelijk dat dat grote gevolgen zal hebben voor de gletsjers op Spitsbergen én de bijdrage die zij aan de wereldwijde zeespiegelstijging leveren.