KNAW wil stappen tegen Israël om genocide

Wetenschappelijke samenwerking met Israël in Europese Horizon-projecten moet worden opgeschort. Het kabinet dient zich daarvoor in Europees verband sterk te maken.

Die oproep doet het bestuur van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) aan minister Gouke Moes (Onderwijs en Wetenschappen, BBB). De KNAW is „zeer bezorgd” over de „onmenselijke omstandigheden” in Gaza en wijst op de groeiende academische consensus dat Israël zich daar schuldig maakt aan genocidaal geweld.

De stap van de KNAW, vertegenwoordiger van wetenschappelijke instituten en adviesorgaan van de regering, gaat verder dan eerdere uitspraken van de Akademie over de oorlog in Gaza. Eind 2023 zei KNAW-president Marileen Dogterom dat de Akademie „geen politieke organisatie” is en zich niet uitlaat over buitenlands-politieke kwesties. Medewerkers van enkele instituten die onder de KNAW vallen hadden daar in een petitie op aangedrongen.

In een toelichting zegt Dogterom: „Wij zíjn geen politieke organisatie, het blijft ook een lastige kwestie, maar er is wel voortschrijdend inzicht. We zijn constant met onze medewerkers in dialoog gebleven over de vraag: wat is op welk moment redelijk om te doen? We vonden het nu tijd om dit hardop te zeggen.” In een „reflectie” in april wees Dogterom op de „maatschappelijke verantwoordelijkheid” van de KNAW.

De huidige oproep is ingegeven door een aantal overwegingen, zegt Dogterom. „Het werd steeds duidelijker dat Israël zich niet houdt aan de voorwaarden van het associatieverdrag met het land, waar ook de Horizon-projecten onder vallen.” Die omvatten allerlei samenwerking tussen Nederlandse en Israëlische universiteiten. Daarnaast noemt zij de groeiende academische consensus dat in Gaza genocide plaatsvindt. „Ons eigen NIOD sprak van genocidaal geweld, dat was een moment.” Ook kritiek in Israël zelf speelde mee.

Met dit standpunt voegt de KNAW zich bij een reeks organisaties die institutionele samenwerking met Israël willen bevriezen. De Europese federatie van academies voor wetenschap, waar de KNAW lid van is, steunde vorige maand al de oproep van de Israëlische Akademie om burgers in Gaza te beschermen en humanitaire hulp toe te laten. Ook de rectoren van een vijftal Israëlische universiteiten riepen de regering-Netanyahu daar in juli toe op.

Bij de opening van het academisch jaar in Nederland zei de rector van de Universiteit Utrecht dat zijn universiteit, als eerste, alle samenwerking met Israëlische instituten tot nader order heeft opgeschort. Rectors van Belgische universiteiten riepen hun regering vorige maand op het associatieverdrag met Israël stil te leggen. Het Netherlands Institute for Advanved Studies (NIAS) in Amsterdam, onderdeel van de KNAW, maakte in juni 2024 al bekend geen institutionele banden met Israël te willen.

Het demissionaire kabinet-Schoof wil het handelsgedeelte van het Associatieverdrag en een deel van de Horizon-projecten stilleggen. Binnen de EU bestaat daarvoor nog onvoldoende steun, schreef minister Van Weel (Buitenlandse Zaken, VVD) deze week aan de Tweede Kamer. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen maande de EU woensdag de handelsrelatie met Israël te bevriezen.