Universiteiten moeten de banden met Israël verbreken, vinden drie geëngageerde academici. 'Onderschat niet hoeveel invloed Nederlandse universiteiten kunnen hebben'

Dana Mustafa, die in het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam docent is en hoofd van een onderzoeksgroep naar kanker, is haar hele leven al betrokken bij de Palestijnse strijd. Toch betekende de genocide in Gaza een keerpunt. „Ik had het geluk hier mensen te ontmoeten met het hart en het brein om daar goed over na te denken.” Mustafa werd geboren in de Palestijnse diaspora, haar gezin vluchtte in de Zesdaagse Oorlog naar Jordanië. Ze heeft familie in Jenin en Nablus, op de Westelijke Jordaanoever.

Ze schreef mee aan een rapport van elf geëngageerde Nederlandse academici uit diverse vakgebieden die de universiteiten oproepen alle banden met Israëlische instellingen te verbreken. Tal van universiteiten hebben intern het advies gekregen banden met Israël te bevriezen of verbreken, in het licht van de genocide in Gaza, maar veel is er nog niet veranderd.

Terwijl de humanitaire situatie daar juist om vraagt, vindt deze groep academici van diverse universiteiten. Ze onderbouwen dat met empirische argumenten over de verwevenheid van de Israëlische academie met het leger, met morele argumenten en met juridische verplichtingen op grond van internationaal recht. Het rapport is verstuurd aan alle universiteiten; een reactie bleef vooralsnog uit.

„Aan de universiteit kun je zwijgen of in actie komen. De meeste universiteiten zelf aarzelen heel lang over maatregelen of ze drukken protesten zelfs de kop in”, vindt een van de andere opstellers van het rapport, neurowetenschapper Francesco Battaglia, hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij ziet zijn bijdrage als een „morele opdracht”, zegt hij in een interview met drie leden van de groep in Amsterdam. „Ik weet het een en ander van Horizon-projecten waaraan Israël deelneemt, omdat ik daar veel mee heb gewerkt.”

Derde in het gesprek is de in Israël geboren Erella Grassiani, universitair hoofddocent antropoloog aan de UvA. Zij vertelt: „Mijn vader is Israëlisch. Ik heb daar lang gewoond en doe al decennia onderzoek naar het leger en de militaire veiligheidsindustrie.” Nu is ze bezig met onderzoek naar bomen. „Ja, bomen zijn een instrument van het nederzettingenbeleid. Niet alleen door Palestijnse boomgaarden te vernielen maar ook door bomen te planten op grond waar bedoeïenen verblijven, zodat ze ontheemd raken.” Grassiani is ook medeoprichter van de stichting gate48 van kritische Israëli’s in Nederland en lid van de centrale ondernemingsraad van de UvA.

Erella Grassiani.

Francesco Battaglia.

Dana Mustafa.

Waarom niet alleen projecten stoppen waarvan is aangetoond dat ze onwenselijke effecten kunnen hebben?

Grassiani: „Alle instellingen voor hoger onderwijs in Israël zijn medeplichtig, op bestuurlijk niveau en in alle disciplines. Met trainingen voor het leger, het ontwikkelen van technologie die kan worden gebruikt voor militaire doelen of surveillance, zelfs de humaniora met archeologische projecten die het Palestijnse verleden uitwissen. Dat is allemaal uitgebreid aangetoond door onderzoekers. Er zijn geen uitzonderingen.”

Lees ook

Lees dit interview met Maya Wind: ‘In Israël zijn de academische instellingen diep verwikkeld in de repressie’

Nederlandse universiteiten willen liever selectief zijn en niet alle samenwerking stoppen.

Grassiani: „Wat is dan je criterium? Ook als je, om iets te noemen, psychologisch onderzoek doet met kinderen, normaliseer je een instelling die medeplichtig is aan schending van mensenrechten. We zeggen niet dat contacten met individuele academici moeten worden verbroken, die hebben we zelf ook. Maar het idee dat universiteiten op institutioneel niveau onschuldig onderzoek kunnen doen met Israëlische partners is een mythe.”

Battaglia: „Misschien is het een wat technisch punt, maar een deel van de Europese onderzoeksubsidies is, los van de inhoud van het onderwerp, bedoeld voor de bedrijfsvoering van de universiteit waarmee wordt samengewerkt, en wordt gezien als ‘indirecte kosten’. Dat gaat om aanzienlijke bedragen. Dus zelfs als het onderwerp onschuldig lijkt, kan je meewerken aan het faciliteren van een universiteit die betrokken is bij misdaden tegen de menselijkheid.”

Mustafa: „Je kunt niet blijven beoordelen of elk afzonderlijk project wel door de beugel kan. Op een gegeven moment moet je een duidelijke grens trekken. Zo was het destijds ook met de academische boycot van Zuid-Afrika. Pas toen instellingen als geheel verantwoordelijk werden gehouden, kwam er echte verandering. Datzelfde principe geldt nu ook”.

Er is nú een genocide gaande, een holocaust

Universiteiten willen de lijnen juist openhouden om kritiek in Israël zelf te ondersteunen.

Grassiani: „Universiteiten hebben nog steeds een rooskleurig beeld van de Israëlische academische wereld als een bastion van progressieve ideeën en vrijheid, maar dat is allang niet meer zo. Er zijn progressieve mensen aan de universiteiten maar ze zijn zwaar in de minderheid en liggen onder vuur van hun studenten en van de instellingen zelf. Ze worden tegengewerkt, soms van de campus geweerd en bedreigd.”

Alle banden met Israëlische instellingen verbreken schaadt hen toch ook?

Grassiani: „Ik heb veel contact met Israëlische collega’s en vrienden die juist nadrukkelijk vrágen om de druk op universiteiten op te voeren. Zij zeggen: je helpt ons door de regering onder druk te zetten, zoals ook de in Israël geboren socioloog Hilla Dayan in ons rapport zegt.”

Mustafa: „Solidariteit houdt ook in dat je eigenbelang opzij zet. Als het je echt om waarden gaat denk je niet voortdurend aan de consequenties die stellingname voor jou persoonlijk kan hebben.”

Een een demonstratie bij de Radboud Universiteit in Nijmegen op 15 april.

Foto John van Hamond

Veel universiteiten hebben al rapporten gekregen van ethische commissies. Schieten die tekort?

Grassiani: „Toen wij begonnen, waren die rapporten er nog niet. Sommige zijn zeker goed, al gaan ze met hun aanbevelingen in onze ogen niet ver genoeg en zijn ze vaak vrijblijvend, waardoor het makkelijk is hun advies niet op te volgen. ”

Battaglia: „Hoe kwamen die commissies bovendien tot stand? Dat is helemaal niet transparant. En soms missen ze gewoon relevante expertise.”

Jullie spreken niet van een boycot. Maar het rapport strookt met wensen van de boycot-beweging BDS. Er staat een interview in met oprichter Omar Barghouti.

Battaglia: „Ik was oorspronkelijk geen voorstander van BDS en in 2016 heb ik zelfs een Europees project met Israëlische partners gecoördineerd en in dat kader Israël bezocht. Mijn opvattingen zijn in de loop der jaren onafhankelijk veranderd.”

Grassiani: „Barghouti staat erin omdat hij expertise heeft en promoveert aan de Universiteit van Amsterdam, meer niet. Niemand heeft ons gevraagd of betaald om dit rapport te maken, we zijn bij elkaar gekomen om kennis te delen.”

Mustafa: „Emotie speelde ook een rol, natuurlijk, we zagen wat er hier gebeurde op de campus en het weifelen van de universiteiten.”

De kritiek op Israël in het rapport, een „democratisch gelegitimeerde dictatuur”, gaat zo diep dat jullie waarschijnlijk ook zonder Gaza zouden pleiten voor een boycot.

Grassiani: „De situatie is nu urgent, maar we waren inderdaad al jaren actief. De oproep om niet samen te werken met Israëlische instellingen is ook veel ouder.”

Mustafa: „Er is nú een genocide gaande, een holocaust. Dat laatste zeg ik met alle respect voor iedereen die de Holocaust in Europa heeft moeten doormaken. En stel dat het is afgelopen, wat dan? Is dan je medeplichtigheid verdwenen? Kijk naar de scholasticide, het compleet vernietigen van het Palestijnse onderwijs. Het kost tientallen jaren weer iets op te bouwen, en veel is voor altijd verloren. Archieven zijn weg, personeel is vermoord. En vergeet ook de verwoesting op de Westelijke Jordaanoever niet.”

Onderschat niet hoeveel invloed Nederlandse en andere Europese universiteiten kunnen hebben

Universiteiten kunnen hier schone handen houden door niet het risico lopen zich medeplichtig te maken aan schending van mensenrechten. Maar hoe helpt dat daar?

Grassiani: „Onderschat niet hoeveel invloed Nederlandse en andere Europese universiteiten kunnen hebben. Bestuurders in Israël zijn als de dood voor een academische boycot, dat weten we. Het schaadt het imago dat ze wereldwijd van zichzelf willen verspreiden. Het gaat om morele verantwoordelijkheid. Neem je die niet, dan normaliseer je de situatie.”

Battaglia: „Het heeft ook een financiële kant. Israëlische instellingen ontvingen sinds 2007 in bijna drie miljard euro uit samenwerkingsverbanden. ”

Jullie zetten je af tegen de neutraliteit van universiteiten. Is het risico niet een politisering van de wetenschap?

Grassiani: „In de praktijk zijn universiteiten helemaal niet neutraal.” Battaglia: „Ze werken om te beginnen samen met Israëlische instellingen, niet met Palestijnse.”

Graassiani: „Universiteiten zijn niet neutraal, ze hebben hun eigen stellingen met waarden en hun missies. Ze moeten dat ook niet zijn als het gaat om ernstige schendingen van mensenrechten. We hadden toch ook graag gezien dat ze in de jaren veertig een duidelijk moreel standpunt hadden ingenomen?”

Hun argument is: we moeten neutraal zijn als het gaat om conflicten waarover ook binnen de eigen gemeenschap de meningen sterk uiteenlopen.

Battaglia: „Dit gaat niet om persoonlijke meningen, maar om onderbouwde argumenten en het gebruikmaken van je wetenschappelijke expertise. Er is een brede consensus onder genocide-experts dat wat in Gaza gebeurt onder die definitie valt. Dan kun je niet blijven toekijken.”

Grassiani: „Zeggen dat je apolitiek bent, is ook een politieke daad. We hebben het niet over meningsverschillen van het type ‘op welke politieke partij zal ik stemmen’, waarbij je altijd punten voor en tegen kunt aanvoeren. Dit gaat om diep verontrustende feiten die wetenschappelijk zijn vastgesteld.”

Mustafa: „Menselijkheid is geen kwestie van debat of afweging. Het is onze verantwoordelijkheid, als academici en als universiteiten, om onze wetenschappelijke expertise in te zetten.”

Ook een veel gehoorde tegenwerping: waarom geen academische boycot van bijvoorbeeld China?

Battaglia: „China staat nu al sterk in de aandacht van de overheid en universiteiten. Het ministerie heeft van kennisveiligheid een punt gemaakt, universiteiten screenen hun projecten en uitwisseling met China. Daar wordt beleid op gezet. Met Israël ligt dat kennelijk een stuk moeilijker.”