Met een belang in Mistral kiest chipmachinemaker ASML voor een vleugje voodoo

De Nederlandse chipmachinemaker ASML investeert 1,3 miljard euro in de Franse AI-ontwikkelaar Mistral AI. Dit bevestigden beide bedrijven dinsdag, nadat Reuters er zondag over bericht had. ASML krijgt een positie in de raad van bestuur van Mistral AI.

Het mes snijdt aan twee kanten: ASML hoopt efficiënter te werken met hulp van de AI-modellen van Europese bodem en Mistral verwerft extra kapitaal om te concurreren met de AI-modellen van Amerikaanse (OpenAI, Anthropic, Google, Microsoft en Meta) en Chinese bedrijven (zoals DeepSeek, Alibaba en Huawei). Deze deelname past in een reeks strategische overnames die ASML deed om de werking van zijn chipmachines te blijven verbeteren.

ASML – 44.000 werknemers wereldwijd en een beurswaarde van 266 miljard euro – ontwerpt en assembleert lithografiesystemen. Dat zijn, in één zin, complexe kopieermachines die in hoog tempo chipstructuren afdrukken op siliciumschijven. De nieuwste systemen kosten 400 miljoen euro per stuk en werken met een nauwkeurigheid van een miljoenste millimeter.

ASML is marktleider in zulke chipmachines en produceert ze in nauwe samenwerking met een netwerk van externe toeleveranciers; 80 procent van de waarde van zo’n systeem komt van 800 voornamelijk Europese bedrijven. Het Veldhovense bedrijf heeft echter ook een rijke geschiedenis van strategische overnames en deelnames, waarin de investering in Mistral-deal goed lijkt te passen.

De waarde van Cymer

De meest in het oog springende overname van ASML was de aankoop van Cymer in 2013 (2 miljard dollar), toen dit Amerikaanse bedrijf er niet in slaagde om de ingewikkelde lichtbron voor de nieuwe generatie EUV-machines betrouwbaar te laten werken. ASML slaagde er uiteindelijk zelf in om EUV aan de praat te krijgen, door de regie over te nemen bij Cymer en de Amerikanen intensief te laten samenwerken met een grote groep Europese ingenieurs.

Een ander voorbeeld: in 2016 nam ASML een belang van 24,9 procent in de stichting die Zeiss beheert. De Duitse firma maakt de complexe optische systemen voor chipmachines. Met het geld dat ASML in het bedrijf stak bouwde Zeiss een lab om ultraplatte spiegels te kunnen meten voor de EUV-machine.

Voormalig ASML-president en technisch directeur Martin van den Brink is het brein achter veel strategische overnames. Op zijn aangeven nam ASML twee bedrijven over die zich bezighouden met het verwerken van grote hoeveelheden gegevens bij de chipproductie.

In 2006 kocht ASML de Chinese softwaremaker Brion, voor 270 miljoen dollar. De programmatuur vertaalt het ‘masker’, de blauwdruk met de lijntjes van een chip, in een patroon dat ook goed op de siliciumschijf terechtkomt. Je zou deze zogeheten optimalisatiesoftware kunnen vergelijken met een fotofilter van Instagram, dat een perfect plaatje genereert op basis van het daadwerkelijke kiekje.

In 2016 deed ASML nog een overname: het kocht voor 2,75 miljard euro het Taiwanese HMI, dat meetapparatuur bouwt. De technologie is door ASML uitgebreid met behulp van een andere overname: Mapper. ASML kocht de failliete boedel van deze firma uit Delft in 2019. Met Mappers methodiek speuren elektronenstralen naar foutjes op een wafer. Dat genereert een enorme hoeveelheid data. Vandaar dat je in HMI’s onderzoekslab in San Jose, Californië ook grote computerrekken ziet staan die op al die gegevens staan te kauwen. Om dat proces te versnellen, schakelt ASML over van traditionele processors naar AI-chips van Nvidia. Het gaat om erg gevoelige gegevens – chipfabrikanten zijn als de dood dat hun ontwerpen gestolen worden. Het is niet meer dan logisch dat ASML controle wil hebben over de AI-modellen die de data verwerken. De keuze voor Mistral, een speler uit de EU, ligt ook voor de hand; ASML’s toeleveringsketen is al grotendeels Europees. Het is gezien de geopolitieke spanningen niet handig om extra afhankelijkheden te creëren van ontwikkelaars in de VS of China.

AI-modellen en data

Intern leidde de inzet van AI bij ASML wel tot discussies. Martin van den Brink vergeleek de generatieve AI-techniek achter populaire chatbots als ChatGPT met ‘voodoo-software’, omdat het van de buitenkant onmogelijk is te begrijpen hoe deze AI-modellen data verwerken en tot een uitkomst komen. Volgens Van den Brink is de toegevoegde waarde van ASML juist de menselijke factor: experts die daadwerkelijk de natuurkundige en wiskundige berekening begrijpen. Maar AI kan wel helpen de rekentijd te verkorten van het meetproces. Dat verhoogt de doorvoersnelheid in de chipfabriek – een belangrijke factor om efficiënt chips te produceren.

Moderne chips bestaan uit tientallen lagen, en er zijn honderden processtappen nodig om een werkende halfgeleider te creëren. De lithografiemachine is de spin in het web in de fabriek. Om bij het aanbrengen van een nieuwe laag zeker te zijn dat alles werkt, worden de ronde schijven voortdurend gemeten. De combinatie van die drie elementen – optimaliseren, kopiëren en meten – is de strategie waarmee ASML zijn technologie wil blijven verbeteren.

AI kan ook helpen de ontwikkeling van software te versnellen. Een deel van Mistrals AI-producten is gespecialiseerd in het creëren en controleren van softwarecode. Er is veel programmatuur nodig om alle kleine afwijkingen in de chipmachines te compenseren en te corrigeren. Minieme trillingen, veranderingen in temperatuur of luchtdruk zouden anders foute chips opleveren.