Nog weinig schot in de onderhandelingen over de Voorjaarsnota, wantrouwen in de coalitie werkt vertragend

Volgens premier Dick Schoof had het de week moeten worden waarin de coalitie het eens werd over een Voorjaarsnota. Maar een week na de start van dit cruciale onderhandelingsspel zijn PVV, VVD, NSC en BBB het zelfs nog niet eens over de vraag waar de lijnen op het veld liggen. Na drie dagen overleggen is er nog geen overeenstemming over de vraag hoeveel geld er eigenlijk beschikbaar is.

De Voorjaarsnota, waar de partijen over spraken, is een update van de lopende begroting en een belangrijke voorzet voor de begroting van volgend jaar. De afgelopen maanden schoof het kabinet zowat alle problemen voor zich uit, met de belofte daar in het voorjaar een oplossing voor te vinden. Van geld voor de stikstof- en klimaatdoelen tot financiering voor gevangenissen en defensie.

Maar op de drie onderhandeldagen – maandag, woensdag en donderdag – stond iedereen ruim voor vijf uur weer buiten. Net als tijdens de formatie hebben niet alle partijen zin om tot in de avond met elkaar te praten. Tot irritatie van sommigen. De partijen hebben alle faciliteiten tot hun beschikking op het ministerie van Financiën. De minister, de staatssecretaris en een deel van hun ambtenaren hadden hun agenda leeggeruimd. Waarom maakten ze daar zo zuinigjes gebruik van?

Allereerst werd deze week nog niet erváren als cruciaal. De partijen tastten vooral af, konden verduidelijkende vragen stellen aan het ministerie, en trokken zich vervolgens af en toe per partij terug in eigen zaaltjes op het ministerie. Van uitruilen was nog geen sprake. Deze week is wel geprobeerd om te kijken waar de partijen het wél over eens zijn – maar wat daar uitkwam, wordt niet met de buitenwereld gedeeld.

Droomdatum

De werkwijze doet denken aan de manier waarop de partijen onderhandelden tijdens de formatie. Ze lazen elkaar wensenlijsten voor, maar kwamen lange tijd niet vooruit. Destijds werd er pas op het allerlaatste moment gepraat over de financiën.

Dat deze week niet ervaren werd als cruciaal, kwam ook doordat de deadline niet serieus werd genomen. Dat bleek afgelopen dinsdag al bij de ingang van de grote debatzaal van de Tweede Kamer. Vrijdag 11 april, zei Kamerlid en onderhandelaar namens BBB Henk Vermeer, was de „gewenste droomdatum”. En, wist hij: „De meeste dromen zijn bedrog.” Diezelfde dinsdag had PVV-leider Geert Wilders het over „oceanen van verschillen”. Hij voerde de druk ook op door te zeggen dat er nu echt iets moest gebeuren voor zijn kiezers.

Envelop

Een blijvend probleem in deze coalitie is wantrouwen, wat de boel ook vertraagt. Waar dat in eerdere begrotingsonderhandelingen vooral intern kenbaar werd gemaakt, komt het deze ronde in alle openheid naar buiten via een motie van NSC, die medeondertekend werd door coalitiepartijen BBB en PVV.

Het was geen motie van wantrouwen, maar wel een motie vol wantrouwen, die dinsdag een meerderheid haalde in de Tweede Kamer. De partijen eisten dat hun eigen minister Heinen uiterlijk op donderdag om 12:00 uur, middenin de onderhandelingen voor de Voorjaarsnota, openbaar zou maken hoe het gaat met de inkomsten en uitgaven van het kabinet en hoe de economische vooruitzichten er voor 2025 uitzien . Het verzoek moet in de context gezien worden van de vraag hoeveel geld er is. BBB, NSC en PVV willen meer uitgeven. Heinen zegt: er is amper ruimte.

De bestuurlijke kant van Den Haag gaf de motie kwalificaties als ‘onbegrijpelijk’, ‘onzinnig’ en ‘onnodig’. NSC heeft die informatie toch gewoon te zien gekregen toen ze begonnen aan de onderhandelingen op het ministerie van Financiën? Bovendien zat hún staatssecretaris, Tjebbe van Oostenbruggen (NSC), ook aan tafel. En de stukken die Eelco Heinen heeft vanuit het ministerie, ziet de NSC-staatssecretaris ook.

Waarom dan, terwijl de onderhandelingen nog gaande zijn, de wens om alle stukken te openbaren? NSC-duofractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven suggereerde donderdagochtend dat ze dacht dat ze nog niet alle papieren had voor een goed beeld van de actuele stand van zaken van de financiën. Het wachten was op extra informatie. Misschien, kon je op de NSC-vleugel in de Tweede Kamer horen, hield minister Heinen wel een envelop met geld in zijn binnenzak.

Opvallend: de oude coalitiepartijen van Rutte III en IV (VVD, D66, CDA en ChristenUnie) stemden afgelopen dinsdag als enige partijen in de Tweede Kamer tegen het informatieverzoek van NSC. Bij de voormalige coalitie vonden ze de motie maar wonderlijk. In hún tijd werden verzoeken die betrekking hadden op onderhandelingen terwijl de gesprekken nog liepen, als een blok tegengehouden. Anders verstoor je het proces.

‘Crunch time’

In reactie op de motie stuurde minister Heinen donderdagochtend een brief van twee A4’tjes naar de Tweede Kamer. Voor de laatste economische vooruitzichten verwijst hij naar de laatste publicatie van het Centraal Planbureau. Hij somt een aantal rekeningen op, en een kleine meevaller, maar geeft geen volledig overzicht. Voor de rest zegt hij: we zijn nog in gesprek, dus ik kan nog niet het complete beeld delen.

Vanuit PVV, NSC en BBB kwam donderdagmiddag nog geen reactie op de brief. De coalitiepartijen stonden de pers na afloop van de onderhandelingen niet te woord. De gesprekken gaan zondag verder. Volgende week is het „crunch time” en wordt het tijd om „war gear” te pakken, kun je horen, en zullen ze heus wel tot in de avond doorgaan.